Хуросон з-оли Сомон чун тиҳӣ шуд,

Ҳама дигар шудаш аҳволу сомон.

                                   Носири Хусрав

  Дар ҳақиқат,  баъди аз байн рафтани давлати миллии Сомониён ва рӯи кор омадани сулолаҳои бегонатабор, на танҳо аҳволи Хуросон, балки аҳволи Мовароуннаҳру Эрон низ дигаргун гашт ва қудрати сиёсӣ, иҷтимоӣ, иқтисодӣ, низомӣ дар ин сарзаминҳо ба дасти бегонагон афтод ва мардуми бумии ин сарзаминҳо, соҳибони ҳақиқии ин се минтақа–Эрону Хуросону Мовароуннаҳр (тоҷикҳо ва форсҳо) дар ҳолати гурезагӣ ба сар мебурданд, зеро давлати миллии худро аз даст дода буданд. Носири Хусрав, ки аҳли Хуросон (тоҷик-форс) буд, аз дасти Ғазнавиён, ки бо баҳонаи рофизию қарматию муътазилӣ тоҷику форсро мекуштанд, гуреза шуд, ғурбат гузид ва ба ифшои ин бегонагони ситамгар, ки давлати миллии моро аз байн бурдаанд, пардохт ва сиёсати истилогаронаи Маҳмудро, ки ба номи дин амалӣ мекард, маҳкум намуд:

  Башар аз бомдоди зиндагӣ дар талоши бунёди давлати ҳуқуқбунёд ва ҷомеаи адолатпарвар буда ҷиҳати дарёфти озодӣ ва таъмини баробарии иҷтимоӣ мубориза бурдаанд. Инсон аз замони шинохти манфиатҳо чунин муборизаҳоро тақвият дода баҳри муаян намудани ҳуқуқҳои хеш ва ҳифзи онҳо ҳамеша роҳҳои мухталифро ҷустуҷӯ менамуданд. Дар роҳи расидан ба озодӣ ва дарёфти ҳуқуқҳое ки ба инсон имконият медиҳад, ҳамчун махлуқи боарзиш дар ин ҷаҳон зинадгӣ намояд, даҳҳо насли инсони қурбон гаштаанд. Барои башар осон муясар нагардида аст,  то ҷомеаеро бисозад, ки дар он инсон меҳвари тамоми арзишҳо қарор гирифта, ҳуқуқҳои фитрии ӯ таъмин бошад. Илму хирад ва заковати инсонҳои озодихоҳ даст дод, то роҳи вақеӣ гаштани ормонҳои башариро дар масири бунёди ҷомеаи демократӣ ҷустуҷӯй намоянд. Зеро давлат ва ҷомеаи демократӣ ин навъи ҷомеаест, ки дар он ҳокимият ба иродаи мардум вобаста буда, халқ дар ҳаёти сиёсӣ иштироки фаъол дорад. Инчунин дар рафти қабули қонунҳо ва ташкили мақомоти олии давлатӣ иродаи озодӣ шаҳрвандон нақши ногузир дорад. Дар бунёд ва рӯшди ҷомеаи демократӣ Кониститутсия аз муҳимтарин масоилест, ки таввасути он ғояҳои демократӣ ва ормонҳои халқи озодихоҳ амали мегардад. Бунёди давлат бар асоси арзишҳои инсонӣ ва мустаҳкам намудани пояҳои ҷомеаи демократӣ бо қабули Кониститутсия ки дар он иродаи мардум таҷҷасум мегардад, имконпазир мебошад. Кониститутсия дар рӯшди ҷомеаи озоду демократӣ нақши созгор дорад. Ҳар як давлат боҳамон масире рӯшд менамояд, ки дар қонуни асоси муқарар шуда аст ва онро халқ дар райпурсии озоду демократӣ ҷонибдори намудаанд. Ба ҳамин хоти Кониститутсия бахтномаи ҳар миллат аст, ки таввасути он бо таъмини қонуният ба ояндаи дурахшон роҳ пайдо менамоянд. Волоияти қонун кафили рӯшди ҷомеа аз ҳамон масирест, ки дар Кониститутсия муқарар шудааст. Таъмини иҷрои ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд василаи муҳими амалисозии ҳокимияти халқ мебошад ва баҳри инкишофи ҷомеаи демократӣ ва давлати ҳуқуқбунёд заминаро фароҳам меоварад.