Дар ҷомеае, ки он ҷо хаёл бар андеша ва бовар бар илму таҷриба бартарӣ дорад, аксари мардумон побанди суннатҳо ва арзишҳои бофтаю сохтаи зеҳнианд. Ҳамин аст, ки нодонию хурофот бо ҳам тавъам амал мекунанд ва яке дигареро пурра мегардонад. Он ҷо ки барои собит кардани ин ё он ҳодисаю воқеа вақт ва заҳмат талаб мекунад, аксар аз инсонҳо худро ба боварҳо таскин медиҳанд ва барои дарёфти ин ё он ҳақиқат ба тарзи илмӣ аслан кушише ба харҷ намедиҳанд.

Ё сад соли фоҷиаи «исломи сиёсӣ»

 Таърихи башарият омӯзгори огоҳу беминнат аст. Омӯзиши таҷрибаҳои он метавонад мададрасони халқу миллатҳои сайёра бошад. Беҳуда падарсолори шеъри тоҷику форс устод Рӯдакӣ моро барои омӯзиши раванд­ҳои таърих ҳидоят накардааст:

  Башарият ба донишҳои илмию воқеъбинӣ ба як бор нарасида, балки онҳо зина ба зина дар дарозои мавҷудияти башар, инкишоф ёфта, то ба дараҷаи имрӯзӣ омада расидаанд. Яке аз масъалаҳои баҳсталаб дар ин замина пазириши донишҳои навин аст. Қобили қайд аст, ки қабули донишу дастовардҳои навин барои инсонҳо ба осонӣ даст намедиҳад. Ин ҳам вобаста аз чанд омил ва шева аст. Махсусан дар ҷаҳони имрӯз ин омилҳоро метавон ба ду даста тақсим намуд. Авомили берунӣ, ки баста ба манфиатҳои қудратҳои минтақавию ҷаҳонӣ доранд ва омилҳои дохилии кишварҳо, ки гуруҳҳои муайян ба хотири расидан ба ҳадафҳои хеш аз ривоҷ додани донишҳои боварманду хурофӣ манфиатбардоранд. Ҳамин аст, ки то ҳанӯз бо ин ки башар дар қарни пешрафти илму фанноварӣ ба сар мебарад ва донишҳои илмии имрӯзи башар олами зарротро бозкушоӣ намуда, онҳоро дар назорати худ қарор додааст ва инсоният дар ҳоли кашфи қонунмандии дар дигар сайёрот вуҷуд доштани ҳаёт ва ҳамчунин ҳифзу бақои ҳаёту тамаддуни инсонӣ меандешад, вале то ҳанӯз дар иддае аз кишварҳои ҷаҳон нодонӣ ва таассубу хурофот бедод мекунанд.

  Асри ХХ бо назардошти зуҳурот ва моҳияти воқеаву фоҷеаҳои дар ҳаёти инсони муосир бавуҷудомада, ки баъзе аз онҳо аз рӯи миқёси худ бебақоии мавҷудияти башариятро дар ҷаҳон ба намоиш гузоштанд, бесобиқа буд. Тағйироту таҳаввулоти дар соҳаҳои мухталиф руйдода, аз ҷумла, муносибати инсон ба сайёра, инчунин, ба қисме аз фазои кайҳонӣ, ки онро инсон аз худ карда истодааст, муносибатҳои байни давлатҳои ҷаҳон, ки ба тақдири башар, ба вижа, табиати ихтилофоти байни табақаҳои гуногуни иҷтимоӣ ва субъектҳои сиёсии сатҳи байналмилалӣ таъсир мегузоранд, на ҳама вақт дуруст дарк карда мешаванд.