(идома)

  Ба ин тартиб ӯ нахустин фалсафаи таърихро ба вуҷуд овард ва нахустин иқдоми усулиро дар тарсими ҷараёноти таквин ва тавсеаи фикри аврупоӣ ба амал овард. Интизор мерафт, ки ин гуна тафсири воқеиёт тафсироти метафизикиро канор бигзорад. Таърих мақоми ҳақиқии худро ба даст намеовард, магар он гоҳ ки илоҳиёт канор биравад. Ба гуфтаи Бокал китоби Волтер пояи илми таърихи нав маҳсуб мешуд. Гибин, Нибур, Бокал ва Гарват ҳамагӣ мадюн ва сипосгузору пайрави ӯ ҳастанд ва ӯ дар раъси ҳамаи инҳост ва ҳанӯз дар майдоне, ки ӯ кашф кардааст, касе бар ӯ бартарӣ наёфтааст. Вале бояд дид, ки чаро бузургтарин китоби ӯ муҷиби табъидаш шуд? Барои он ки бо гуфтани ҳақиқат ба ҳама тохта буд. Махсусан кашишонро ба хашм овард, зеро назарияе изҳор карда буд, ки баъд Гибин онро такмил кард. Ба сабаби ин назария ғалабаи сареъи масеҳияти барбарипараст қудрати Румро аз ҳам пошид ва онро туъмаи ҳамла ва тохтутози ваҳшиён сохт. Он чи бештар кашишонро хашмгин сохт, ин буд, ки Волтер бо маҳдудият ба масеҳият аҳамияти камтаре қоил шуда, аз Чину Ҳинду Эрон ва ақидаҳои мардуми он мамолик чунон ба бетарафӣ ёд кард, ки гӯё як тан сокини Миррих дар бораи аҳли замин гуфтугӯ мекунад.

   Аслан Конститутсия ин санади меъёрӣ- ҳуқуқӣ буда, дорои қувваи олии ҳуқуқиест, ки муносибатҳои ҷамъиятиро ба таври мушаххас дар меъёрҳои муайян ба танзим медарорад. Дар таъмини ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд Конститутсия тавассути меъёрҳои муқараркардаи махсус нақши асосиро дорад. Бояд қайд кард, ки ҳангоми вайроншавии тартиботи ҷамъиятӣ ва вайрон шудани ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд тибқи тартиботи муайянкардаи Конститутсия меъёрҳои вайронгардидаро ба воситаи мақомоти дахлдор бо роҳи маҷбуркунӣ таъмин менамояд. Бахусус нақши Конститутсия дар таҳкими фаъолияти мақомоти ҳифзи ҳуқуқ назаррас аст, чунки он муайянкунандаи самту фаъолияти мақомоти ҳифзи ҳуқуқ мебошад. Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки аз 10 боб иборат аст, ду боби он ба мақомоти ҳифзи ҳуқуқ бахшида шудааст. Аз ҷумла, боби 8-ум ба самти фаъолияти мақомоти Судӣ ва боби 9-ум ба мақомоти Прократура бахшида шудааст, ки ин мақомот дар таҳкими ҳифзи ҳуқуқу озодиҳо инсон ва шаҳрванд нақши муҳим мебозад. Яке аз мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, ки дар таъмини ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд нақши муҳим дорад, ин мақомоти судӣ мебошад, ки Конститутсия боби махсусеро ба ин мақомот бахшидааст ва он 9 моддаро дар бар мегирад.

  Яке аз масъалаҳои доғе, ки имрӯз тамоми ҷаҳониёнро ба ташвиш овардааст, ин терроризм ва экстремизми динӣ ва мазҳабӣ мебошад. Ба назари муҳаққиқон ва коршиносон, терроризм - сиёсат бар асоси истифодаи мунтазами террор ба ҳисоб меравад. Аммо, новобаста аз қувваи ҳуқуқии истилоҳи «терроризм», таърифи он то кунун духӯра боқӣ мемонад.

(чанд андеша дар мавридди монеъи рушд будани низоми сиёсии динӣ)

  Пас аз нашри мақолаи файласуфи тоҷик Ҳафиз Холиқзода дар мавриди исломи сиёсӣ ва монеъи рушди миллат будани он, дар ин замина интишор ёфтани ҷавобияи хушунатҷавҳари Амруллои Низом таҳти унвони «Гуфту куфт» ва навиштаи файласуфи муосири тоҷик Нуриддини Шаҳобиддин таҳти унвони «Мазҳаб ва инкишоф», ҳамчунин вокуниши С. Истаравшанӣ тасмим гирифтем, як таҳлили иҷмолиро дар мавриди дунявият ва низоми сиёсии динӣ анҷом бидиҳем.
  Башарият дар тӯли мавҷудияти хеш аз навъҳои мухталифи идоракунӣ истифода намудааст, ки ҳар кадоме аз ин шеваҳо ба дараҷаи дониш ва фаҳму ҷаҳонбинии башар дар ҳар марҳилаи тараққиёт вобаста будааст.