Наврӯз, қабл аз он ки ба он ҷомаи кишоварзӣ, ахтаршиносӣ, кайҳоншиносӣ пӯшонанд, марҳилаи нахустини шинохту маърифати инсонӣ дар идомаи ҳастӣ будааст. Ин нуктаро донишмандони ватанию хориҷӣ тасдиқ кардаанд. Муҳим ин аст, ки Наврӯз ба сифати як ҷашни фарогир, пеш аз ҳама, баёнгари марҳилаҳои худшиносии миллию  мардумӣ мебошад.

  Дар тӯли таърих нақши мардону занон дар ҷамъият яксон набуда, оид ба моҳият, вазифа, хусусият ва ҳуқуқҳои онҳо дар ҷомеа ва зиндагӣ шоирону носирон, файласуфон ва дигар намояндагони илму адаб назару андешаҳои мухталиф баён кардаанд. Аммо он чи ба таври махсус ва айнӣ ба чашм мерасад, ин аст, ки дар аксари мамолик ва ҷомеаҳои имрӯзӣ, занон ҳанӯз ба пойгоҳу ҷойгоҳи шоистаи худ даст наёфтаанд ва ба шакле дучори табъизи ҷинсият ва ба навъе ситамдида ва мазлум воқеъ шудаанд. Ҳарчанд аз назари офариниши ҷисмонию равонӣ дар байни ҷинсҳои шарифу латиф фарқиятҳое вуҷуд дорад ва бисёре аз корҳое, ки мардон анҷом медиҳанд, бонувон ба иҷрои он қодир нестанд ё баръакс. Вале ҳаргиз ин тавр нест, ки занон аз мардон пойинтар ва имтиёзоту ҳуқуқҳои иҷтимоии онҳо камтар аз мардон бошад.

Номи Зиндагӣ Наврӯз шуд!

(Табрикоти наврӯзии ҳайати кормандони Маркази омӯзиши равандҳои муосир ва оянданигарии илмии Академияи илмҳои ҶТ)

Наврӯзи фурӯзанда – ин ойини дерина,

Ҳаргиз написандида ҷаҳлу ситаму кина.

 Аз матлаи устурӣ то мақтаи таърихӣ,

Ҷамшед ба Наврӯзӣ як ҳалқа, ҳаройина.

Наврӯзи бостонӣ ва марҳилаҳои худшиносии миллӣ

(мулоҳизаи муқаддамотӣ)

  Наврӯз, ки чанд сол аст, тибқи муқаррароти Созмони Милали Муттаҳид дар тамоми дунё санаи 21 март мавриди таҷлил қарор мегирад, дар баробари дигар муқаддасоти миллию аҷдодӣ аз муқаддасаи муҳим ва гиромии таърихи фарҳангу тамаддуни муосири тоҷик маҳсуб ёфта, бори масъулияти ҳамзистию ҳамгироии милалу халқиятҳои қаламрави Тоҷикистонро бар дӯш дорад. Собиқаи таърихӣ ва фарҳангии ин ҷашни инсонсоз гувоҳӣ медиҳад, ки он ҳамеша ҷонибдори саодату пирӯзии навъи башар буда, инсонро ба сӯйи ҳамдигарфаҳмию вафодорӣ, некуйиву меҳрварзӣ, хирадмандию ақлгаройӣ, собитқадамию устуворӣ, хештандорию худогоҳӣ, худшиносию ҳувиятписандӣ ҳидоят намудааст ва бо гузашти қарну асрҳои мадид суннану хасоиси Наврӯз имрӯз ҳам на танҳо дархӯри ҷомеа мебошанд, балки дар таҳрики худогоҳию худшиносии милливу мардумӣ нақши калидӣ доранд.