Ба муносибати бузургдошти соли таваллуди

Аллома Ҳаким Абурайҳони Берунии Хоразмӣ

    Шинохти бошуурона ва пайвастан ба таърихи илми ватанӣ як василаи муҳиме дар баробари усулу воситаҳои дигари оқилонаи таъсиррасон ба ҷаҳонбинии ҷавонони имрӯза аст, ки онҳоро аз роҳи талқин аз тақлид ба ҳаракатҳои ифротиву тунрави сиёсиву динӣ берун мекашад ва барои омӯзишу парвариш ва ободкориву рушди ҷамъият сафарбар мекунад. Падидаҳои бузурги фарҳангӣ ва илмӣ ҳамонанд, ки табъан оламшумул бошанд, онҳо сарҳадҳои сохтаро убур кунанд ва барои тамоми ҷаҳониён бе тафовут аз ирқу нажод ва забону тамоили сиёсӣ хидмат намоянд. Падидаи миллӣ ва дар айни замон ҷаҳоншумул будани илмро аз баррасии осори мутафаккироне чун Абубакри Розӣ, Абуалӣ ибни Сино ва Абурайҳони Берунӣ дарёфтан мумкин аст. Ин олимони мутабаҳҳир, ки дар бештари риштаҳои дониши замони худ осори пурарзиш офаридаанд, дур аз таассуби мазҳабиву минтақавӣ дар таблиғу интишори илм кӯшидаанд ва дар ба вуҷуд овардани илми сатҳи ҷаҳонӣ ҳиссаи сазовор гузоштаанд. Осори ҷовидонаи илмии онон дар Шарқу Ғарб баҳои сазовор гирифта, дар донишгоҳҳои онҷо таълим дода шуда ба ҳамин васила дар тӯли асрҳои зиёд барои пешрафт ва шукуфоии инсоният хидмати босазо расонидааст. Абурайҳон Муҳаммад ибн Аҳмад ал-Берунӣ дар шаҳри Киёти Хоразм 4 октябри соли 973 таваллуд шуда баъди умри бобаракат ва пур аз фарозу нишеб 9 декабри соли 1048 дар шаҳри Ғазнии (Афғонистоин ҳозира) ин олами фониро падруд гуфтааст. Беруни мутафаккири бузурги тоҷику форс, ки асли решаи эронии хоразмӣ дорад, ӯ чандин асарҳои илмӣ оид ба таърих, ҷуғрофӣ, илми адаб (филология), нуҷум, илми ҳисоб, илми механика, геология ва минералогия, ва инчунин минералогия, фармакология (дорушиносӣ), илми омӯзишҳои куҳӣ (геология) ва ғ. Офаридааст. Соли 2022–2023  тибқи қарори ЮНЕСКО дунёи мутамаддин ҷашни бузургдошти 1050 солагии Абурайҳони Беруниро ботантана қайд мекунад.   

  Чанде қабл тавассути омӯзгори соҳибтаҷриба ва рӯзноманигори хушсалиқа Саида Набизода китоби тозанашри муаррихи донишманду муҳаққиқи пуркор Нурмуҳаммад Амиршоҳӣ бо номи «Донишномаи мухтасари бузургони форс-тоҷик (асрҳои VII-XV)» дастрас гардид. Китоби мазкур бо ороишоти хеле хуб ва сифати аъло дар ҳаҷми 312 саҳифа ба нашр расида, дар он маълумоти мухтасари энсиклопедӣ роҷеъ ба ҳаёт ва фаъолияти бузургони асримиёнагии форс-тоҷик, ки дар қарнҳои VII-XV зиндагӣ ва фаъолият намудаанд, ба тартиби хронологӣ оварда шудаанд. Навиштаҳо дар хусуси мавқеъ ва манзалати ҳар шахсияти таърихӣ, аслан дар каломи маънӣ ва мунтаҳои ихтисор омадаанд. Новобаста ба оне, ки дар китоб оид ба ҳаёт ва фаъолияти бузургони қуруни вустои форс-тоҷик маълумот хеле мутахасар (дар бораи баъзеҳо танҳо пеша ё ҳунар зикр шудаасту халос) омадааст, вале муаллифи дақиқназар кӯшидааст, ки зиндагинома ва фаъолияти адабӣ, илмӣ, сиёсии беш аз 1000 нафар донишмандону мутафаккирони асримиёнагии форс-тоҷикро дар китобе гирд оварад. Бидуни муболиға, устоди соҳибназар Нурмуҳаммад Амиршоҳӣ бо таълифи «Донишномаи мухтасари бузургони форс-тоҷик (асрҳои VII-XV)» хидмати мондагореро анҷом додааст, зеро ин иқдом дар таърихи илму адаби тоҷик нахустин қадам буда, роҳнамои хубе баҳри омӯзишу пажӯҳиши илми ниёкон ва шинохти бузургони миллати хеш мебошад.