Ё сад соли фоҷиаи «исломи сиёсӣ» Таърихи башарият омӯзгори огоҳу беминнат аст. Омӯзиши таҷрибаҳои он метавонад мададрасони халқу миллатҳои сайёра бошад. Беҳуда падарсолори шеъри тоҷику форс устод Рӯдакӣ моро барои омӯзиши раванд­ҳои таърих ҳидоят накардааст:

Башарият ба донишҳои илмию воқеъбинӣ ба як бор нарасида, балки онҳо зина ба зина дар дарозои мавҷудияти башар, инкишоф ёфта, то ба дараҷаи имрӯзӣ омада расидаанд. Яке аз масъалаҳои баҳсталаб дар ин замина пазириши донишҳои навин аст. Қобили қайд аст, ки қабули донишу дастовардҳои навин барои инсонҳо ба осонӣ даст намедиҳад. Ин ҳам вобаста аз чанд омил ва шева аст. Махсусан дар ҷаҳони имрӯз ин омилҳоро метавон ба ду даста тақсим намуд. Авомили берунӣ, ки баста ба манфиатҳои қудратҳои минтақавию ҷаҳонӣ доранд ва омилҳои дохилии кишварҳо, ки гуруҳҳои муайян ба…

Эҳтимол муҳаққиқон то ба имрӯз дар бораи ҳеҷ китобе чун Қуръон ба миқдори зиёд китоб ва ё мақола нанавишта бошанд. Мутаассифона, дар байни китобҳои сершумор ҳамзамон баъзе китобҳое низ дучор мегарданд, ки муаллифони онҳо Қуръонро дар чашми аҳли башар ғайривоқеӣ ҷилвагар месозанд. Ин зумраи муаллифон эҳтимол мепиндоранд, ки бо чунин аъмолашон хидмати хирсонае баҳри рушди ислом ва ё ба манфиати аҳли ҷомеаи мусулмонон карда истодаанд. Дар ҳақиқати ҳол, аз нигоҳи мо, онҳо ҷуз зарар чизе ҳосил ба бор намеоваранд. Манзури мо ин ҷо аз тарафи баъзе муаллифон ҳамчун сарчашмаи тамоми…

Яке аз таноқузоте, ки дар ҷомеаи мо ба назар мерасад, набуди огоҳии равшан аз низоми сиёсии динӣ ва шинохти озодӣ аст. Аксар нафарон чун иттилои дурусте на аз дунявият доранду на аз низоми сиёсии динӣ доранд ва дақиқтараш аз пайдоиши дину оин ба ҳайси як падидаи иҷтимоӣ ва раванду таҳаввули он огоҳ нестанд, дар тасаввурашон чунин ба назар мерасад, ки гӯё низоми сиёсии динӣ, ки аз амру найҳи динӣ маншаъ мегирад, одилонатарин низоми сиёсӣ буда бошад. Аммо гоҳе ба таҳқиқ сари масъалаи мазкур меандешӣ, хоҳӣ дарёфт, ки воқеият чизи дигар…