Аз бозе ки инсон худро дар баробари табиат ва ҷаҳони бекарон шинохт, ба эҷод ва офариниш машғул шуд ва аз ин тариқ нахуст мубориза ва муқовиматро барои зинда мондан ва баъдан ба вуҷуд овардани фазои муътадили зистӣ идома дод. Дар масири шинохт ва муқовимат бо ҳаводиси табиӣ инсонро маҷмӯаи донишҳою бинишҳояш, ки аз роҳи таҳрики  сохтмони мағзӣ имконпазир шуда, шартан фарҳанг ном гирифтаанд, мадад кард. Аз ин ҷост, ки фарҳанг қудрат ва тавоноии равонию ҷисмии инсон аст, ки ӯро дар идомаи ҳастӣ кумак мекунад ва дар бархӯрдҳои зиндагӣ муқовиматпазир месозад.

  Бо он ки доир ба осору рӯзгор, мероси адабӣ ва таъсири шеъри устод Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ (858-941) ҳанӯз аз замони зиндагии ин суханвари сутург аввалин андешаҳои монданӣ рӯйи коғаз омада буданду минбаъд то ба ҳол идома доранд, ба сабаби аз байн рафтани иддаи бештари онҳову ба риштаи таҳқиқи илмӣ-муқоисавӣ кашида нашудани баъзе маъохизи дастрас ва гузашта аз ин, ҳанӯз ба пуррагӣ пайдову мавриди омӯзиш қарор нагирифтани сарчашмаҳое, ки дар синаи худ порашеърҳои маликушшуарои аҳди Сомониёнро ниҳон медоранд, дар масъалаи рӯдакишиносӣ, бахусус матншиносии осори бозмондаи ӯ душвориҳои зиёде пеши рӯй меоянд. Вақте мо ба осори бозмондаи устоди шеъри Аҷам ва дар ҳамин замина ба зиндагиномаи вай баҳои дурусти дархурди илмӣ дода метавонем, ки ақалан нусхаи қаламии ба забонҳои форсии тоҷикӣ ва арабии дар ҷаҳон маҳфузбуда ва шояд ин ҷо нусхаҳои қаламии туркӣ низ истисно набошанд, омӯхтаву баррасӣ гарданд. Ба гумони банда мо бояд аз ҳамин қуллаи баланди душворрас ба рӯзгори сипаришудаи устод Рӯдакӣ, ба шеъри устод Рӯдакӣ, ба осори бозмондаи устод Рӯдакӣ нигоҳи амиқи ҷамъбастӣ намоем, ки ин бешак аз заҳамоти рӯдакишиносони оянда хоҳад буд.

 Ҳар мамлакати рӯ ба тараққӣ оранда дар баробари самаранок истифода бурдани омилҳои иқтисодӣ бо ёрии омилҳои ғайримоддӣ, ки онҳоро қувваҳои харакатдиҳанда ва ҳавасмандкунанда низ меноманд, тавонистанд на танҳо вайронаҳо ва умуман душвориҳои зиндагиро бартараф намоянд, балки бо муъҷизоти худ дар соҳаи тараққиёти иқтисодию иҷтимоӣ оламро ба ҳайрат оранд. Хусусияти муҳимтарини мамлакатҳои рӯ ба тараққии иқтисодӣ оварда дар он аст, ки онҳо ба пешрафти системаи илму маориф диққати аввалиндараҷа медиҳанд. Масалан, дар Германия ба пешрафти маърифатнокии аҳолӣ ҳанӯз дар асри ХV1 диққати махсус доданд. Дар он вақт нисбат ба дигар мамлакатҳо дар Германия кори маълумотгирӣ бисьёр такмил ёфта буд: соатҳои дарсӣ ва фанҳои омӯзиш зиёд буданд, донишҷӯён бодиққат таълим мегирифтанд ва омӯзгорон бо масъулияти баланд кор мекарданд. Кори маълумотгирӣ дар Англия вазифаи шахсии ҳар як фарди алоҳидаи ҷамъият ҳисоб мешуд ва ба мактабҳо ва университетҳои хусусӣ нигаронида шуда буд. Дар Штатҳои Муттаҳидаи Америка баъди истиқлолият гирифтан дар мамлакат муносибатҳо нисбати маълумотнокшавии аҳолӣ тамоман тағйир ёфтанд. Аз нимаи асри 19 сар карда дар ин ҷо масъалаи ҳатман гирифтани маълумоти умумӣ васеъ ҷорӣ гашт ва ҳозир Штатҳои Муттаҳидаи Америка ҳамчун Германия ба системаи маълумотгирии ҳамаро фарогиранда гузаштанд [2, 123, 124].

  Ҷойи ҳеҷ шакку шубҳа нест, ки тоҷикон қадимтарин сокинони муқимии ориёинажоду форсизабони Осиёи Миёнаанд ва забону адабиёти онҳо дар ин сарзамин таърихи ниҳоят қадим дошта, аз қаъри асрҳои пешин ибтидо мегирад. Ин ҳақиқатро дар ибтидои садаи сарнавиштсози XX устоди аллома Садриддин Айнӣ дар сарсухани «Намунаи адабиёти тоҷик» (1926) чунин ба қалам оварда буд: «Аз бозе, ки вақоеъро таърих қайд мекунад, то имрӯз дар диёри Мовароуннаҳр ва Туркистон чунонки як қавми муаззам ба номи тоҷик ё ки тозик истиқомат дорад, ҳамчунон забон ва адабиёти эшон ҳам ривоҷ ёфта омадааст. Ривоҷи забону адабиёти тоҷик дар Мовароуннаҳр ва Туркистон махсус ба асре, ё тасаллути подшоҳу амире нест. Чунончи мо мебинем, адабиёти тоҷик дар ин сарзамин дар аҳди Сомониён, ки ирқан форсизабон ҳастанд, чи қадар ривоҷ дошта бошад, дар замони авлоди Чингиз, Темур, шайбонӣ, астархонӣ ва манғит, ки ирқан муғул, турк ва ӯзбак ҳастанд, ҳамон қадар ривоҷ ёфтааст. Пас маълум мешавад, ки ривоҷи забону адабиёти тоҷик дар ин ҷоҳо, маҳз ба тасаллути Сомониён, ё ки муҳоҷирати эрониён набуда, сабаби ҳақиқии мавҷудияти як қавми бузург ба номи тоҷик, ки мансуб ба ирқи орӣ аст, дар ин ҷоҳост» [1, 9].