Бештари корхонаҳои дар шаҳрҳои мазкур воқеъгардида наметавонанд, ки кормандони ҷавони худро ба хобгоҳ ва ягон манзили зисти муваққатӣ таъмин намоянд, то коргарони ҷавон ба таври оилавӣ дар як минтақаи муайян зиндагӣ кунанд. Албатта, фарзандони онҳо, ки аз ҷавонӣ дар паҳлўи ҳам ҳаёт ба сар мебаранд, дар оянда мушкилоти маҳалгароӣ ва авлодгароиро аз байн хоҳанд бурд. Агар чунин мушкилот ва монанд ба инҳо мушкилҳои дигари ҷомеаи тоҷикистонӣ ҳал карда намешаванд, пас гирифтани пеши роҳи никоҳи хешовандӣ дар ояндаи наздик ногузир хоҳад буд.
Чунки илми имрўза исбот намудааст, ки дар никоҳи хешовандони наздик пас аз 4 - 5 насл, яъне тақрибан баъд аз 100 сол ҳамаи аҳолии деҳоти хурд ба ҳамдигар мепайванданд. Азбаски ҳар як авлод генҳои якхелаи хос дорад никоҳи хешутаборӣ дар доираи авлодҳои аз нигоҳи хешовандӣ бо ҳам наздик зоҳиршавии бемориҳои модарзодиро зиёд мегардонад. Аз ин рў, никоҳи хешу табори наздик дар насл боиси пайдо шудани бемориҳои модарзодии системаи узвҳои ҳаракат, шалшавии кўдакон, бемории Даун, гунгӣ, нобиноӣ, синдроми Клайнфелтер, синдроми Шерешевский - Тернер, синдроми Патау, синдроми Эдварс ва дигар касалиҳо мегардад. Илова бар ин, дар ин гуна оилаҳо мурда таваллудшавӣ ва фавти кўдакон дар давраи аввали инкишоф, нисбат ба кўдаконе, ки дар оилаҳои хешовандони дур ба дунё меоянд, ду маротиба зиёдтар аст.
Бояд қайд намуд, ки дар таърихи илми биология маълумоти аввалин оид ба ирсият, пеш аз зуҳури ислом, яъне дар осори олимони атиқӣ дида мешаванд. Ҳанўз дар қарнҳои IV - V то милод аз тарафи Буқрот ва Арасту дар бораи ирсият мубоҳисаҳо сурат гирифта буд. Дар асри V пеш аз милод файласуфи Юнони қадим Буқрот ақидае баён кард, ки маводи ирсӣ аз ҳамаи узвҳои организм ҷамъ мешавад. Аз ин сабаб, аз узвҳои солим аломатҳои солим ва аз узвҳои носолим аломатҳои нуқсондор пайдо мегарданд, мегуфт Буқрот. Аммо аз чӣ сабаб бошад, ки намояндагони дини ислом кулли кашфиёту дастоварҳои пешазисломиро нодида гирифта, бомдоди ҳамаи раванду ҳодисаҳои табиату ҷомеа ва рушду тараққиётро дар асри VII мебинанд. Масалан, оқои Тўраҷонзода никоҳи хешутабориро аз дидгоҳи ислом ва Қуръон ҳалол дониста, ба амалишавии он фатво медиҳад, ки ин рафтори ў дар давлати дунявӣ мақоли «харро хандаю бузро бозӣ»-ро мемонад. Яъне дар кишваре, ки тамоми меъёрҳоро барои шаҳрвандонаш қонун муайян мекунад, фатои динӣ баровардан амалест, аблаҳонаю беҳуда. Ин ҷо масъалаи дигар ин аст, ки модом ҳама кашфиёту дастовардҳои илмӣ аз китоби Қуръон маншаъ мегиранд, камбудии никоҳи хешутаборӣ ҳам кашфиёти илмӣ асту чаро пайравони ислом сарчашмаи онро аз он намеҷўянд? Ва ҳамеша оқибатҳои номатлуби никоҳи хешовандиро нодида мегиранд. Пас аз Ренессанс (Эҳё)-и Аврупо, ки заминаҳои мусоидро ташаккули илм ба вуҷуд овард, биологи машҳури англис Чарлз Дарвин корҳои зиёдеро дар бораи тағйирпазирӣ, ирсият ва интихоби табиӣ анҷом дод, ки тадқиқоти ў барои инкишофи илми муосир аҳамияти калон доранд. Ҳар чанд кашфиёту дастовардҳои биологӣ хеле зиёд буданд, вале то кашфи қонунҳои Мендел оид ба дурагакунии растаниҳо дар илм қариб ки пешравие дида намешуд. Инкишофи минбаъдаи илми биология ба кору фаъолияти олими чех, бунёдгузори илми генетика Георг Мендел пайванди ногусастанӣ дорад. Мендел аз аввал мехост, ки масъалаи ирсиятро омўзад ва ў барои ин тадқиқоти худ растаниҳоеро интихоб намуд, ки аз ҷиҳати ранг аз якдигар фарқ кунанд. Таҷрибаҳои асосиашро Мендел, дар давоми солҳои 1856 - 1863 бо нахўд гузаронидааст. Ин ҷо пурсише ба миён меояд, ки чаро Мендел растаниҳои якхеларо интихоб накард? Азбаски растаниҳои якхела хусусиятҳои монандии бисёр доранд, бинобар ин, аз онҳо ба вуҷуд овардани насли солим ғайриимкон аст. Аз ин кашфиёт ва интихоби Мендел маълум аст, аломатҳои монанди дар хешовандони наздик ҳам кам нест. Ҳамин тавр, Мендел усулҳоеро кашф ва интихоб карда буд, ки аз таҷрибаҳои ҳамаи олимони пешинаи соҳа фарқ мекарданд ва дар худ навгониҳои зиёд доштанд. Ҳанўз дар интиҳои садаи ХIХ се олим - Гюго де Фриз дар Нидерландия, Карл Корренс дар Олмон ва Эрих Чермак дар Австрия оид ба дурагакунии растаниҳо таҷрибаҳо гузаронида, новобаста аз якдигар натиҷаҳои эҷодкардаи Менделро такрор намуданд. Баъдтар дар заминаи тадқиқоти Мендел ва дигарон, соли 1907 биологи англис Вилям Бэтсон илм дар бораи ирсият ва тағйирпазириро генетика номид. Имрўз илми генетика асоси назариявии биологияи муосир ба ҳисоб рафта, ҳама усулҳои биологияи амалии ҳозиразамон бо такяи истифодаи принсипҳои генетика пеш мераванд. Мавқеи генетика оид ба табиати номутаассили ирсият, таълимоти тағйирпазирии мутатсионӣ ва модификатсионӣ, муқаррар кардани қонунияти таҷзияи аломатҳо, фаҳмишҳо дар бораи ғолибият ва мағлубият, гомо- ва гетерозиготӣ ва ғайра ҳоло асоси корҳои яке илмҳои байнисоҳавӣ - селекисиониро (биология ва кишоварзӣ) ташкил медиҳад. Вале муҳимтарин тадқиқот дар бораи назарияи хромосомавии ирсият аз тарафи биологи амрикоӣ Томас Морган дар соли 1910 бо магаси дрозофила гузаронида шуд. Дар корҳои Морган ва пайравони ў мафҳуми «ген» муайян карда шуд, ки дар натиҷа ирсият таҷассуми моддиро гирифт.
Ген - омили таъмини ирсият, воҳиди ахбори ирсӣ, ки қобилияти тавлидкунӣ дошта, дар қитъаи муайяни хромосома ҷойгир шудааст. Дар асоси назарияи хромосомавии ирсият маълум гардид, ки генҳо дар хромосомаҳо ҷой гирифтаанд. Назарияи хромосомавӣ имконият дод, ки ҳамаи натиҷагириҳои дурагакунӣ ва омўхтани сохти хромосомаҳоро ҷамъбаст намояд. Тадқиқоти минбаъда нишон доданд, ки дар алоқаи байни наслҳо ҳуҷайраи том иштирок мекунад, ахбори наслиро на танҳо хромосомаҳои ҳаста, инчунин ташкилкунандагони ситоплазма низ мегузаронанд.
Соли 1944 бошад, микробиологи амрикоӣ Л. Эверӣ ва ҳамкоронаш дар таҷрибаҳо бо тарнсформатсияи бактериявӣ натиҷаҳои дақиқро пешниҳод намуданд. Маълум карда шуд, ки асоси моддии ирсият сафедаҳои хромосомаҳо набуда, балки КДН - и он мебошад. Соли 1953 биологи амрикоӣ Ҷеймс Уотсон ва биофизики англис Френсис Крик кислотаи дезоксорибонкулеин (КДН) ва химики англис Александер Тодд кислотаи рибонуклеин (КРН) - ро кашф намуданд. Дар соли 1957 генетики амрикоӣ А. Корнберг ҳиссачаи вирусро бо роҳи сунъӣ ба вуҷуд овард ва соли 1958 дар шароити лабораторӣ синтези сунъии КДН - ро иҷро намуд. Соли 1960 микробиолог ва генетикҳои фаронсавӣ Франсуа Жакоб ва Жак Моно яке аз масъалаҳои муҳимтарини илм - фаъолнокии генӣ, ки хусусияти фундаменталии фаъолияти табиати зиндаро дар савияи молекулавӣ маънидод менамояд, ҳал карданд. Дар давоми солҳои 1961 - 1962 М. Ниренберг, Г. Маттей, С. Очоа ва Ф. Крик рамзи ирсият ва таркиби триплетҳои нуклеотидиро муайян карданд. Тадқиқоти минбаъда олимон нишон дод, ки ҳар як ҳиссаи КДН аз чор навъ мономер (нуклеотид) - аденин, гуанин, тиамин ва ситозин иборат аст. КРН низ дар навбати худ ба се навъ тақсим мешавад: КРН - и ахборӣ, КРН - и нақлиётӣ ва КРН - и рибасомӣ. Санаи 21.05.2010 бошад, генетики амрикоӣ Ҷон Вентер оид ба сохтани ҳуҷайраи сунъӣ шаҳодатномаи муаллифӣ дархост намуд. Ҳамин тавр, кашфиёту тадқиқоти номабурда барои бунёди селексия ва генинженерия шароитҳои мусоидро фароҳам овард. Аз рўйи баррасӣ ва натиҷагирии ин ҳама кашфиёту дастоварҳои таърихии илми биология ва омўзишу пажўҳиши объектҳои бениҳояти хурди биологӣ, яъне микробиология ба хулосае расидан мумкин аст, ки илми муосир якмаром ба пеш рафта, мушкилоти рўзмарраи башарро рўз то рўз ҳал карда истодааст. Имрўз вобаста ба пешрафту тарққиёти ҷомеаи инсонӣ ва рушди соҳаҳои гуногуни биология (албатта дар асоси кашфиёти дар боло зикршуда) 1600 навъи бемориҳои ирсӣ (модарзодӣ) -и мухталиф кашф гардидаанд. Ба ин гурўҳи бемориҳо бемориҳои рўҳӣ (эпилепсия), шизофрения, психози маниакалию депрессорӣ, бенаслии мардон ва занон, бемориҳои рагу дил, фишори хун, саратон, бемории масунияти норасоии бадан (СПИД) ва ғайра шомил мегарданд. Барои мисол, ба бемории шизофрения аз 1000 як нафар ва психози маниакалию депрессорӣ аз 1500 як нафар гирифторанд. Дар баъзе давлатҳои ҷаҳон 0,5%-и кўдакони навзод бо ин бемории системаи марказии асаб ба дунё меоянд ва танҳо 40%-и онҳо зинда мемонанд. Масалан, дар Фаронса аз бемории ирсии мағзи сар қариб 50 000 одамон азият мекашанд. Нисфи бемориҳои нобиноӣ ва беш аз 100 бемориҳои пўсти инсон низ ирсӣ буда, зиёда аз 700 бемориҳои ирсӣ бо сабаби тағйироти мубодилаи моддаҳо ба фаъолияти системаи асаб таъсир мерасонанд ва аксари онҳо сабабгори пастшавии генофонди инсон мегарданд. Бинобар ин, аз оилаи хешовандони наздик ба вуҷуд омадани насли солим ғайриимкон аст. Чунки ҳангоми никоҳи хешовандони наздик хромосомаҳои онҳо ба ҳам бештар монанд буда, дар вақти ҳосилшавии ҳуҷайраҳои ҷинсӣ хромосомаҳо аз ҳамдигар дур намешаванд. Дар ин ҳолат дар мард ё зан ҳуҷайраҳои ҷинсии хромосомаҳояшон часпида 22А+ХХ ва ё 22А+ХУ ҳосил мешаванд. Аз бордоршавии ин гуна ҳуҷайраҳои ҷинсии номуътадил фарзандони ба бемориҳои геномии вазнин аз қабили синдроми Клайнфелтер (44А+ХХУ) дар мардҳо, синдроми Шерешевский - Тернер (44А+ХО) дар занҳо ва дигар беморони шумораи хромосомаҳояшон тағйирёфта 44А+ХХХ, 44А+УО ба дунё меоянд. Ин гуна фарзандон ба ҷойи 46 хромосомаи муқаррарӣ 47 ва 45 адад хромосома доранд.
Модар
Р 44 А+ХХ
22 А+ХХ
22 А+О
Падар
Х 44 А+ХХ
22 А+Х
22 А+У
Фарзандон: 44А+ХХХ+44А+ХХХУ+44А+ХО+44А+УО, аз ифода мазкур бар меояд, ки ҳамаи фарзандон гирифтори бемориҳои мухталифи ирсӣ (модарзодӣ) мебошанд .
Дар илми генетика никоҳи хешовандони наздикро «инбридинг» меноманд. Ин раванди ҷуфтшавии хешутаборӣ бештар дар ҳайвонот бо мақсади офаридани зотҳои нави «гомозиготип» чорво истифода бурда мешавад. Дар натиҷаи ҷуфтшавии хешони наздик аз 100%-и насли чорво, 25%-и он дар бати модар ҳалок мешавад ва ё маъюб ба дунё меояд. Аз сабабе, ки ҳуҷайраи ҳайвон аз ҳуҷайраи инсон ягон фарқият надорад, бинобар ин, раванди никоҳи хешовандони наздик дар ҷамъияти инсонӣ оқибатҳои номатлуб дорад. Масалан, ҳанўз дар замони қадим оқибати зараровари никоҳи хешутаборӣ, ки дар натиҷа кўдакон бо беморҳои Далтонизм ва Гемофилия таваллуд мешуданд, маълум буд. Аз тариқи авлодӣ ба мерос гузаштани бисёр аломатҳо ва бемориҳоро ба эътибор гирифтан зарур аст, ки никоҳи хешовандони наздик пешгирӣ карда шавад. Як зумра аломатҳо бо роҳи доминанти аутосомӣ (генҳои ин аломатҳо дар хромосомаҳои ғайриҷинсӣ ҷойгир мебошанд), аз ҷумла брахидакталия (кўтоҳангуштӣ), полидактилия (бисёрангуштӣ), доғҳои кунҷитак, катарактаи чашм (сафедпарда), маҳиншавии устухонҳо, ахандроплазия (паканагӣ) ва ғайра аз волидайн ба насл мегузаранд. Як қатор аломатҳои дигар, аз қабили албинизм, мўйҳои зард, кару гунгии модарзодӣ, диабети қанд ва ҳоказо бо роҳи ретсессивии аутосомӣ аз волидон ба насл мегузаранд. Дар илми генетика дар соҳаи омўзиши ба мерос гузаштани баъзе аломатҳо ва бемориҳо аз волидон ба фарзандон якчанд усулҳо вуҷуд доранд. Ба ин усулҳо усулҳо гениологӣ (авлодӣ), ситогенетикӣ, дугоникӣ, популятсионӣ, биохимиявӣ, сабзонидани ҳуҷайраҳо ва бофтаҳо мебошанд. Ҳамаи хусусиятҳои одамро (шакли рўй ва гўш, сохти бинӣ, ранг ва шакли чашм, хислат ва ғайра) фаъолияти генҳо, ки дар спирали дуқабатаи КДН ҷойгиранд, муайян мекунанд, яъне ҳар як одам дар худ генҳои «хуб» ва «бад» дорад. Падар ва модар ба фарзанд 50%-ӣ омилҳои ирсиро ба мерос медиҳанд. Байни падару мода рва фарзанд 50%-и генҳо умумӣ буда, ин умумият дар байни бародарзода, хоҳарзода, бобою бибӣ, холаю амма ва амаку тағо ба 25% баробар аст. Баъзе генҳо аз таъсири омилҳои беруна тағйир ёфта (мутатсия) нодуруст фаъолият мекунанд ва агар ин гуна генҳо инкишофи организмро идора намоняд, он гоҳ кўдаки бемору маъюб ба дуён меояд. Ба инкишофи муътадили ҳар як аломат (раги чашму мўй, шакли бинӣ ва ғайра) ҳамоҳангии таъсири генҳо лозим аст, чунки агар тағйирот дар яке аз генҳо ба амал ояд, ҳамон як аломате, ки ген муайян мекунад дар кўдак дигаргун мешавад. Вале дар ҳар инсон тағйирпазирӣ (гуногуншаклӣ) бо бисёр аломатҳо ба монанди ранги чашму мўй, шакли гўшу бинӣ ва ғайра мушоҳида мегардад. Ҳатто вобаста ба хислат ва қобилиятнокии фаъолияти касбии инсон низ гуногуншаклӣ дида мешавад. Ё аз якхела набудани мубодилаи моддаҳо дар организми инсон ба монанди устуворӣ ва ноустуворӣ, бемориҳои гуногуни сироятӣ ба мушоҳида мерасад. Дар замони муосир баробари пешрафти илму техника ва афзоиши талаботи рўзмарраи инсоният илмҳои нави байнисоҳавӣ ва улулми ҳаётӣ (life science) ба вуҷуд омада истодаанд, ки яке аз онҳо евгеника мебошад. Евгеника - илм дар бораи насли солими инсон ва роҳҳои беҳтар намудани он ё бунёди организмҳои бо мақсади муайян пешбинишуда аст. Ҳамин тариқ метавон гуфт, ки аз рўи қонунияти биологияи муосир никоҳи хешовандони наздик номумкин буда (ба истиснои гурўҳи хуни оилдоршавандаҳо аз ҳамдигар ба куллӣ фарқ кунад), дар оянда насли солим ба бор оварда наметавонад.
Номвар ҚУРБОНОВ