Илму дониш зодаи табъу завқи қавму нажоди ҷудогона набуда, дар заминаи ҷустуҷӯҳои насл ба насли муҳаққиқони халқу миллатҳои мухталиф сурат гирифтааст ва ба ин маънӣ аз аввал тамоюли байналхалқӣ дошт. Ин нуктаро дар мисоли таърихи ташаккули афкори илмии мутафаккирони тоҷику форс ба таври хеле мухтасар шарҳу тафсир медиҳем.

  Фалсафа ва илми Юнони атиқа аз асрҳои VII - VI пеш аз милод оғоз гардида, ибтидо дар шаҳр - давлатҳои юнонӣ, яъне қисмати ғарбии Осиёи Хурд, баъд аз он дар шаҳрҳои Италияи ҷанубӣ, ҷазираи Ситсилия ва ахиран дар худи Юнон, дар шаҳри Афина арзи ҳастӣ намудааст. Фалсафаи атиқии Юнон, ин маҷмӯи таълимоти фалсафиест, ки давраи хеле ҳам тӯлонӣ, яъне аз асри VII пеш аз милод то асри VI - и милодиро дар бар мегирад. Омӯзиши таърихи фалсафа ва илм нишон медиҳад, ки пайдоиши илми Юнонзамин ба илму фарҳанги Шарқи бостон пайванди ногусастанӣ дорад. Хусусан, пайдоиши тамаддун, хат, асотир, баъзе нишонаҳои илм оид ба ҳодисоти табиату фалсафа дар Миср, Вавилон, Бобулистон, Ҳинд, Чину Эрон ба ташаккули илм ва фалсафаи Юнон таъсири амиқ гузоштаанд. Ҷиҳати фарқкунандаи фалсафаи Юнони атиқа робитаи бевоситаи он бо табииёт мебошад, ки дертар дар ин замина илмҳои астрономия, физика ва зоология ба вуҷуд омаданд. Ва ин тараққиёти илмҳои ҷудогона ба соҳаҳои мухталифи ҳунармандӣ, тиҷорат, санъат, адабиёт ва фарҳанг низ таъсири калон расонида, нақши онҳоро баланд мебардоштанд. Ҳамин тариқ, омӯзиши мероси гаронбаҳои илму фалсафаи Юнони қадим моро ба олами беканори илму фарҳанг ва афкори безаволи мутафаккирони он ошно месозад, ки мо иддае аз онҳоро мавриди баҳрабардорӣ қарор хоҳем дод.

Дар тамоми қисмҳои физика аз механикаи классикӣ сар карда то механикаи релятивию квантӣ инсон танҳо ба як масъала рӯ ба рӯ мегардад, ин ҳам бошад, тағйирёбии ҳолати системаи дилхоҳ бо гузаштани вақт аст. Дар қисми механикаи классикӣ танҳо тағйирёбии раванди макроскопиро муайян мекунанд, вале тарзи ҳалли масъала мухталиф аст. Дар механикаи Нютон - Галилей ё механикаи классикӣ тағйирёбии система дар зери таъсири қувваҳои беруна ба амал меояд, дар физикаи молекулавӣ ва термодинамика бошад, баръакс. Агар дар механика тағйирёбии ҳолати система аз рӯи се қонуни Нютон, дар астрономия ҳаракати сайёраҳо дар атрофи Офтоб аз рӯи се қонуни Кеплер муайян карда шавад, монанд ба ҳамин дар физикаи молекулавӣ ҳолати раванд (протсесс) аз рӯи се қонуни термодинамика муайян карда мешавад.     

  Илм шакли махсуси фаъолияти амалии табиатомӯзии инсон мебошад. Илм - ин як шакли фаъолияти умумии инсон аст, ки вазифаи асосии он коркарди назария ва усулҳои дарк намудани олам буда, ё бо ибораи дигар ба танзим даровардани донишҳо дар бораи олами моро иҳотакунанда ба шумор меравад. Ҳадафи асосии ҷустуҷӯҳои илмӣ донистани ҳақиқати объективии олам мебошад. Ҳама гуна олам бо сабаби воқеияти обективӣ буданаш мутлақу ягона аст. Аммо донишҳои илмии инсон дар бораи табиат нисбӣ ва номукаммалу маҳдуданд. Ҳақиқати мутлақ бошад, ин аниқу пурра донистани воқеият мебошад. Дониши нисбии инсон низ вобаста ба дараҷаи инкишофаш ҳақиқати мутлақро то андозае таҷассум намуда, то ҳудуди муайян бо он ба тадриҷ наздик мешавад.