Барзу    солҳои  ҳафтодум дар  техникуми     барқии  шаҳри  Қӯрғонтеппа  муаллим  буд.  Баъде,   ки  рисолаи  номзадӣ  ҳимоя   кард,  ӯро  ба   Донишгоҳи   омӯзгории   шаҳри  Душанбе  даъват  карданд,  ҳоло  соли  ҳафтум    буд,  ки  он ҷо аз таърих  дарс  мегӯяд.  Дар  се-чор  моҳи  охир чун  авзоъи замона рӯз  то  рӯз  баду  бадтар    мешуд,  охири  ҳар ҳафта омада, зану  фарзандҳояшро  хабар  мегирифт. Ҳар дафъаи  омаданаш,   медид,  ки вовчику   юрчикҳо роҳҳоро соҳиб  шуда,  ба  таврашон   пост  мондаанд. Боре дар  даромади  Қӯрғонтеппа    гаравгонаш  гирифтанд.  Ҷавони   калтаи  чашмзарде  «Муаллим дар  техникум  ба  мо  дарс  медод,  мужик   аст»  гуфту  аз  чанголи   ҳамроҳон  халосаш  кард. Ӯ  то  даромади  деҳа  якчанд    мошинҳои  кӯчбарро  диду  бештар  дилаш   сиёҳ  шуд.  Торикӣ  фаромада  буду  дар  ҷое  барқ  нест.  Баъзе  хонаҳоро  шамъ   рӯшан  мекард.   

Аз  хонаи  поёни  масҷид  овози  гиря  меомад. «Хонаи  Азизхӯҷа!  Чӣ  гап  шуда  бошад?     Мабодо   паронда  бошанд?..»  Барзу      қадамашро  тезонд .  Занаш    дарвозаро  кушода,    бо  тарс   ба  рӯяш    нигариста  гуфт:

-- Ин  ҷо  чунон  корҳо  мекунанд… 

Ва  худро  дошта  натавониста,  гиря  кард.

-- Чӣ  корҳо  мекунанд? – ба  дили  Барзу тарс  ҷой гирифт.

-- Имрӯз  Азизхӯҷаю  додараш  Азаматро    дар  даромади  участкаи  сеюм  парондаанд.  Дар  пости   совхози  дуюм  Шарифи  директори  бозору  Ҳайдари  писархолааш  ва  боз  ду  нафарро  аз  деҳаи  Неъматобод, дошта, ба  тарафи  номаълум    бурдаанд.   Онҳо  аз Қизилқалъа,  аз  тӯй  меомадаанд.

  Барзу ҳайрон  шуд:  фикр  кард,  ки  Азизхӯҷа   ба  майдонҳо  равуо  дошт, аммо Шариф  ба  кори  бозораш  банд  буд.  Ба  касе  бадӣ  накардааст. Ӯ, то ки занашро хавотир накунад,  нагуфт,  ки  худашро  ҳам  дошта  қариб   мебурданд.

  Пагоҳӣ Барзу  ба   кор  равам - наравам  гуфта,  андеша  дошт,  ки ду мошин   камондорҳо  ба  деҳа  даромада,  дар  пеши чашми  мардум Ҳикмати  магазинчию Раҳмонбердии  додари  бригадирро аз хонаҳошон пешандоз карда бароварда ба   «Волга»-ашон  зер  карда бурданд.  Касе  нагуфт, ки «ҳой исто!  Худаш  чӣ  гап?!». 

Назокат  Барзуро  кор  рафтан  намонд.  «Дар  ин  қиёмат  куҷо  меравед?!  Кори  ҳамин  давлати  бесару   пой     сараша  хӯрад!» -гуфт.  Субҳи  рӯзи  дигар   зан  зарфи  говдӯшӣ  дар  даст  даромада,   бо  таҳлука    хабар  дод:

-- Имшаб  дастаи  Гургалӣ бо БТР-у мошинҳо   ба  гузари  Лаби Рӯд даромада, чанд  мардро  ба  зӯри  бор  карда бурдаанд. Баъди  онҳо  рафтан  Муллошарифи    ришрехтаю Рашиди  кал дум  хода  кардаанд.  -- Камзӯлашро  аз  тан  кашида,  болои  кӯрпаҳо  ҳаво  доду илова  кард: -- Баҳоррӯя  ҳаминҳо,   раҳматии Азизхуҷа  ҳам  ҳамроҳашон  буд,  аз  даҳон кафк  паронда,   «Зинда  бод   бозсозӣ!  Зинда  бод   Горбачов!»  гуфта,  дар  кучаҳои  деҳа    нонхӯракҳои  заҳрхӯрда барин   ин  тараф   он  тараф  медавиданд.  Одамонро дошта, «чаро ба майдон  нарафтӣ?!» гуфта, пӯписа мекарданд. Ана оқубати пешхезиҳошон чӣ овард?!

  Барзу  кор  нарафт.  Лимӯҳояшро,    ки  пухта  буданд,  дар  даҳ  қуттӣ  чида,  ба  таҳхона   ҷой  кард.  Дар   як  ҳафтае,  ки  он  ҷо  буд,  пайиҳам  овозаҳоеро  мешунид:     «Камондорҳо  аз  фалон  участка фалониҳоро  гаравгон  гирифтаанд.  Камондорҳо  фалониҳоро    парондаанд».

  Охири  ҳафта   Барзу  китобу  дафтарашро  ҷамъ  карда,  як  тараф  монд  ва  дигар  истиҳола  накарда,  «Жигулӣ»  -- ашро,  ки  як  моҳ  боз  хоб  буд,  бароварда,  созу  боз  кардаю   ба  занаш  фармуд,  ки   либосу  китобҳои бачаҳо (се  фарзандаш  дар  мактаби  миёна  мехонанд)-ро  гирифта,  тайёр кунад.  Худаш  ба  наздӣ шогирдаш, ки дар пости даромади Қӯрғонтеппа  меистод, рафт. Ба ӯ пул дода, розӣ кард, то онҳоро ҳамроҳӣ  карда,  аз  постҳои атрофи  шаҳр гузаронад.

  Дар «Жигулӣ» ду-се гилему як қисм пӯшиданиҳоро    гирифтанд,  дигар  ҷой  намонд.   Занаш  таъкид  кард,  ки   ин  дафъа,  ки  омад, боқӣ  либосҳояшонро  гирад.  Барзу   онҳоро   ба  Душанбе  ба хонае, ки иҷора  менишаст,  оварду  рӯзи   дигар  ба  деҳа  баргашт, ки  мошини  калон  ёфта,  ду    халта  орди  дар  хонааш буда (дар  шаҳр  нону орд камёфт  шудааст) ва дигар  чизҳои  заруриро  бор  карда барад.  Се рӯз, ҳарчанд поёну  боло  давид,  мошин  наёфт. Рӯзи чоршанбе, тарафи бегоҳ, дар ин тирамоҳи камонмардон аввалин шакарнам борид. Барзу кӯча  баромада, то  саҳне, ки он ҷо бачаҳо  бегоҳиҳо   ҷамъ  омада,  футболу  дигар  бозиҳо  мекунанд, рафт. Ҳоло он ҷо касе наменамояд. Аз поёни  саҳн  канали  начандон  калон  мегузарад.  Дар  он  сӯи  канал,   ки   гузари  Лаби   Рӯд   ном  дорад,   хонаҳои  батартиб  пӯшида  қаторанд.  Хонаи  аввал,  хонаи  муаллим  Раҳимзода  аст.  Дар  паҳлӯяш  хонаи  домодаш   Абдухалил.   Назокат  гуфта  буд,  ки   Раҳимзода   зану  духтару  домодашро   ба  Шаҳритус,  ба  назди  писари  калонӣ,  ки  он  ҷо  сарбухгалтери  савхоз будааст,  роҳӣ  кардаю   худаш  дар  ду  ҳавлӣ  хонапой   аст.

  Барзу  ба  канори   саҳн  омада,  ба   ҳавлии  Раҳимзода   нигарист.  Вай, ҳар вақте ки ба деҳа  биёяд,  як  маротиба  ин  ҷо  меояд, ба  он  дару  девори  шинос менигарад,  давраи    ҷавонӣ,  рӯзҳои  ишқу  ошиқиашро ба духтари  муаллим  Манзармоҳ   ба  ёд  меорад.

  Аз  он  рӯзҳо  нуздаҳ  сол  гузаштаасту  мегӯӣ,  дирӯз  буд. Донишгоҳро  хатм  карда,  дар  деҳа  муаллим  шуд.   Ҳар  пагоҳӣ   назди  оина  истода, ба  гуфти модараш, «муаллимбача   худаша  созу  боз  кардаю    ба  мактаб     меравад».  Боре  бо   хоҳиши  Раҳимзода  китоберо  барояш бурд.  Дар лаби  ҷӯйборе,  ки  аз  поёни  заминаш мегузашт, духтари  наҳифандоми  ситорагармеро  дид,  ки  дасту рӯй  мешуст.  Вай  мисли  дигар  духтарони  деҳа  рӯй  пӯшида  нарафт.  Дар  ҳамон  ҳолате,  ки  чеҳрааш  чун  гули садбарги шабнамрехта  менамуд, мисли  каси    шинос  салом  доду  «падарамро  ҷеғ  занам?»  гуфт.

-- Ба  фикрам,  шумо  духтари  муаллим, -- гуфт  Барзу.

-- Бале,  ман  духтари  муаллим, --  духтар  хандид. --  Дар  синфи  10-и  «А»  мехонам.  Шумо  дар  10-и «Б»  дарс  медиҳед.

-- Пагоҳ директорро розӣ карда,  ба  синфи   10-и «А»  мегузарам, -- гуфт  Барзу.

-- Муаллими  худамон  нағз, -- духтар    нигоҳи  тезе  ҷониби  Барзу  андохт.  Дар  чашмони сиёҳи зебояш  ҳисси  кунҷковӣ  ва    содагии   ҷавонӣ ҷилвагар  шуд.  Ин  дам  аз  дохили  хонае,  ки  аз  мӯриаш  дуд  фағона  мезад,  овози   «Манзармоҳ!»   гуфтани  модараш  баромаду духтар «шумо ҳам биёед» гуфта, пеш даромад. 

  Ҳамон вохӯрӣ онҳоро ошиқу маъшуқ  кард. Дар мактаб  нигоҳашон ҳамдигарро  меҷуст.  Аммо Манзармоҳ   ба  Барзу     рӯи  хуш   намедод,  наздикӣ   намекард.  Барзу  рӯзе,  ки  Манзармоҳро   намедид,  ба  ин  саҳни  ҳоло  истодааш   омада,  ин  тараф  -- он  тараф  қадам  зада,  атрофро  «тамошо»  мекард.  Манзармоҳ    ҳам,  ки    ӯро  медид дар ҳавлӣ худро  ба  коре  «андармон»  вонамуд  мекард.  Аз  дур   якдигарро  дидан  барояшон    кифоя   буд,  ки   дилҳошон  ором  гирад.

  Боре  Барзу  се  рӯз   дар  мактаб  Манзармоҳро  надид,  ба  кӯчае,  ки   аз   назди  дарвозаашон  мегузашт,  рафт.  Дарвоза  пӯшида  буд.  Хона  надаромад.  Чӣ  гуфта  медарояд?    Гузашта  рафту    бозпас  гашт. Ду-се  дафъа  равуо  кард, ки   Манзармоҳ  баромад. 

-- Шумо… -- садо  дод    духтар. -- Ин  ҷо  қадамзаниро шунида гуфтам,  кӣ   бошад? – ӯ ҳам   аз  дидани  Барзу  хурсанд  буд.

-- Се  рӯз  мактаб  наомадед,   дилам  ғусса  бароварду  омадам, -- Барзу  рости  гапро  гуфт.   Ӯ   аз  рӯи  духтар  чашм  намеканд.

-- Каме  гулӯдард  шудам,  пагоҳ  мерафтам -- нигоҳи  онҳо  ба  ҳам  печид,  сухани  духтар,  оҳанги  маҳрамона  дошт.

-- Дар  деҳи  ҳамсоя  дорухона  ҳаст,  рафта  дору  меорам.

-- Не,  бибим  пагоҳӣ  омада  буданд,  гуфтанд,  ки  забонаки  гулӯят    фуромадааст.  Ба  гӯшаи  рӯймолашон  аз  таги  гулӯям  ҳафт  маротиба  бардоштанду    «ҳафту  рафт»  гуфтанд,   нағз  шуд. 

-- Гулӯи  ман  ҳам  дард  мекунад.  Назди  бибиатон  дароям,  «ҳафту-рафт»  мекунанд?

-- Бибим   дар  гузари таги Чинор,  ҳамон  ҷой  равед, -- гуфт  Манзармоҳ  бо  табассум  ва  оҳанги  рафтан  кард.

-- Ҳоло  истед,  куҷо  саросемаед, духтари  муаллим  шуда…

-- Одамон  бинанд,  гап  мекунанд.

-- Аҷиб  суханҳо  мегӯед, ман  шуморо  духтари  шаҳрӣ  мегуфтам…

-- Чӣ  фарқ  дорад? --  нигоҳи  Манзармоҳ  ҷиддӣ  шуд  ва     дарро  кушода  рафт. 

  Баъдҳо ҳамин гуна аҳён-аҳён вохӯрдаю аз суҳбати  ҳамдигар  шод  мешуданд.

  Баҳор  Барзуро  ба  сафи  армия  даъват  карданд.  Тақдир  ӯро ба ҷои дур, ба вилояти Забайкале  бурд. Вай, ки   маълумоти  олӣ  дошт,  бояд    як  сол  хизмат  мекард.  Аз  он  макони  дур  нома  дар  як  моҳ  ба  пайвандон  мерасид.    Манзармоҳ мактабро  хатм  карда   ба  кори  колхоз  даромад,  дар  қатори  дигарон  пахта  мечид,  алаф, гандум медаравид.

Барзу  шаш  моҳ  хизмат  карду  аз    Манзармоҳ    нома  гирифт.  Номаи  каси  маҳбуб  чунон  хурсандаш  кард,  мегуфтӣ   парвоз  мекунад. Манзармоҳ  навишта  буд:

  «Аз  ҳамон  вохӯрии  лаби  ҷӯй  аст,  ки   шумо  дар  пеши    назарам.  Кошкӣ  во  намехӯрдем. Аммаам  бори  панҷум  аст,  ки  хостгорӣ  меояд.   Як  зани  берӯй,  ки «не»-ро  намефаҳмад.    Як  гап   дар  даҳонаш.  «Як  писар  дораду  ба  вай   фақат  ман     маъқул  будаам.  Барои  хушбахтии  мо  ҳама  корро  мекардааст».  Ман  ҳар  дафъа  ба  модарам  мегӯям:  «Розигӣ  додед,  аз  хона  баромада  меравам».  Дирӯз  падарам  маро  ба  хонаашон  дароварда,  ба  таврашон  «насиҳат»   карданд: «Ту  духтари  баақламӣ.  Ҳама  умедам  ба  ту.   Ман  медонам,  ки  ту  аз  сухани  падарат  намебароӣ».  Гуфтам:   «Падарҷон,   ба  касе,  ки    нағз  намебинам,  чӣ  гуна   дар  як  болин  сар  мемонем?»  Он  кас    бошанд, гуфтанд: «Ҳай-ҳай,  духтарам,  ин  суханро  нагӯй.  Мардум  фаҳманд,    мегӯянд,  ки  духтари  фалонӣ  рӯ баровардааст».  Ва  дигар  варсоқиҳо.  Ман гуфтаниям,  ки  агар  дар  дили  шумо  ҳам  муҳаббат  бошад,  дар  давоми  як  моҳ  чорае  созед.  Шумо  мард,  ба  шумо  осон».   

  Ҷаҳон  дар  чашми  Барзу  тира  шуд.  Фикр  кард,  ки  аз  рӯзи  фиристодани  мактуб,  бисту  ду  рӯз  гузаштааст.  Оё   ӯро  ҷавоб  медиҳанд? Ҷавоб  диҳанд  ҳам,    дар  ҳашт-нуҳ  рӯз  ба  деҳа  расидан  метавонад?

  Нома дар даст, назди командири  рота  даромад.  Командир, марди руси рӯйҳояш доғи кунҷитакдор, суханашро гӯш  кардаю  қавоқ  андохта,  аз  ҷояш  хест.  Баъд  аз  ду  рӯз хабар  дод,  ки  командири қисмро ёфта гапзанон кардаю ӯро ҷавоб  гирифтааст. Ва синчакорона  ба  рӯяш зеҳн  монда, илова  кард:  «Сахт  исто. Падари духтар не гуфт, ротаро ба  сараш  мебарем».

  Аз  Забайкале ба ин тараф  самолёт  намепарад.  Ба  автобус шаш соат роҳ  гашта, ба  шаҳри  Чита  омад.  Аз  Чита  дар  як ҳафта  як  рейс  ба  Тошканд  мепаридааст.  Хуллас,  нӯҳ  рӯз роҳ гашт, дар толорҳои фӯрудгоҳҳо, истгоҳи мошинҳо хобу хез  карда, дар  бегоҳии рӯзи  нахустини  соли 1975, ки борону барф  якҷоя  меборид, дар мошини болояш  кушода, ки ангишт дошт,   дар  хунукӣ  ях  кардаю  бо либосҳо ва  сару  рӯи  сип-сиёҳшуда    ба  деҳа  расид.  Шаб  аз  модар  фаҳмид,  ки   ду  ҳафта  пеш   Манзармоҳро  ба  писараммааш  фотиҳа  кардаанд.  Пагоҳӣ  ба  падар  чизе  нагуфта (хоҳ-нохоҳ падар  ба  духтари  фотиҳакарда  хостгорӣ намеравад), сӯи хонаи муаллим Раҳимзода роҳ  гирифт. Барфи шаб борида, заминро  пӯшонда  пагоҳӣ суст  шудааст.  Ҳама ҷо пури об шуда сиёҳ менамоянд.

  Давраҳое, ки Раҳимзода ба онҳо дарс  медод,  пеши  назараш  омаданд. Раҳимзода марди танадор, чашмкалон ва   ҷаддисимост. Хонандаҳо  аз  ӯ  меҳаросанд.  Дарс  гуфтанаш  шавқовар  нест.  Баъзан  мавзӯи навбатиро ба нафаре дода «Ту хон дигарҳо гӯш кунед», гуфта  баромада  меравад.    Ҳангоми  дарс   касе   гап  зад, чашмонаш  мисли  баҳри  башӯромада,   бадқаҳр  мешаванд. «Доска  баро!» мегӯяду чанд торсакӣ  мезанад. Панҷаҳояш оҳан барин сахтанд.

  Барзу назди    дару деворе,  ки   пештар шиносу маҳбуб   буд, омаду ин дафъа худро бегона ҳис кард. Вале даъвати  Манзармоҳ далераш карду  дарро  зад.

  Хоҳари Манзармоҳ Шамсия баромад.  Барзуро   дар  либоси  сарбозӣ   дида, ҳайратзада  шуду   ақиб   баргашт.  Барзу   байни  ҳавлӣ  омад.   Аз  изтироб  танаш  меларзид, худро  ором  дошта наметавонист.  Ҳавлиро  аз  барф  тоза  кардаанд.  Дар  як  гӯша  ҳезуми  навшикаста тӯда аст. Назди дари хона нишаст, калӯшу  мӯзаҳои  барфолуд  намоён. Аммо вақт мегузашту  аз  хона  касе  намебаромад.  Барзу фикр  кард,  ки   вай  ҳам  мисли  Раҳимзода  муаллим аст. Ба духтараш душманӣ  накардааст—ку, нағз  дидааст.  Баробари ҷонаш  нағз  дидааст.  Кош, ба сари  Раҳимзода  ҳам  ҳамин  фикр  меомад… Ниҳоят ҷома дар  китф,   Раҳимзода баромад.

--Барзу, хизматро аллакай буд кардӣ-чӣ? -- Раҳимзода бо  табассуми сохта наздик омад .

Барзу пай бурд, ки Раҳимзода аз муносибаташ бо  Манзармоҳ бохабар  аст.  Ин  фикр изтиробашро  паст  кард.

Раҳимзода меҳмонро ба хоначаи  назди дарвоза муроот  кард.  «Ин  ҷо  гарм  аст», -гуфт.

Ба  назари   Барзу   намуд,  ки  Раҳимзода  ҳам  ошуфтанамо  аст.  Он  ғурури  пештарааш  нест. Баъди суханони маъмули  кай  омадӣ,  кай  меравӣ, Барзу ба «чой меорам» гуфтани    Раҳимзода   эътибор  надода мақсадашро  гуфт:  

--  Муаллим,  шунидам,  ки Манзармоҳро ба дигаре  медиҳед,   ҷавоб  гирифта  омадам.

Раҳимзода    ду-се  нонпораи  болои     гилем  афтидаро  чиду   пас  нигоҳашро   бардошта,   бо   нимтабассум  ва  оҳанги  нимшӯхӣ пурсид:

-- Манзармоҳро  ба  касе  додани  мо  ба  ту  чӣ  дахл  дорад?

-- Мо  ҳамдигарро  нағз  мебинем, -- овози  Барзу  каме  ларзид.  Ӯ   ба  рӯи  муаллим  нигарист.    

Чашмони  Раҳимзода     калон   ва  бадқаҳрнамо    шуданд.  Ин  нигоҳ  ба  Барзу  шинос  аст.  Вай  мисли  солҳои  пеш  натарсид  ва  илова  кард:  

-- Ман  тез  омада  натавонистам...

-- Дар  хона  ба  ту  нагуфтанд,  ки  мо  духтарамона фотиҳа  кардем? – Раҳимзода бо муросо сухан  кард.

-- Гуфтанд,  лекин  мо…

-- Гуфтанд,  боз  хеста  омадӣ? – Раҳимзода    нагузошт,  ки  Барзу  суханашро  гӯяд. -- Ё  ту  ҳафтафаҳмӣ?  Гӯш  кун,  Барзу,  ту  ҷавони  нағз,    бағайрат.  Хизмата  буд  карда  биё,  худам  як  духтари  пеши  деҳаро  гирифта  медиҳам.

-- Ба  ман  дигар  духтар  даркор  не,  муаллим, --  бо  қатъият  гуфт  Барзу…  Мо  ҳамдигарро  нағз  мебинем.  Ба  ҳам  аҳд  кардем… Барзу  сухани  охирро  дурӯғ гуфт.

--Гӯш  кун,  калон,  ки як гап гуфт, хурд гӯш мекунад.

Барзу  гӯш накарда суханони  дар  роҳ тайёркардаашро  гуфт:

--Муаллим, ҳангоми дарсхонӣ худатон мегуфтед-ку:  Лайлию     Робиаю    ким-киҳое  барои   муҳаббаташон  то  дами  марг  мубориза  бурданд.  Мо  ҳам  чунин  мекунем!

-- Эҳ,  ту  дар  ҳақиқат, афандӣ будаӣ, -- Раҳимзода  тамасхур  кард.  -- Гапи  китоб дигару гапи зиндагӣ  дигар.  Ба  ту  гуфтам-ку: мо духтарро фотиҳа кардем. Фотиҳа муҳри Худост,  медонӣ?

-- Фотиҳаю    муҳру  дигар  чизҳо   дар  пеши  ишқ  чизе  нестанд,  муаллим. Манзармоҳ… -- гуфт Барзу  ва  худро  дошт.  Хост  гӯяд:   «Манзармоҳ  навиштааст,  ки  писараммаша  нағз  намебинад».  Вале  ба  андешае,  ки духтарро  «хат  навиштӣ?»   гуфта,  таъна  накунанд,  худро  дошт.

-- Гӯш  кун,  ҷони  гап  ҳамин  ки  мо  ду  тарафро  пурсидем.  Мо  ба  Абдухалили   домодшаванда  хешу  табор.  Ҳар  кас   ба   қадри     кӯрпааш    по  дароз  кунад! --  сухани  Раҳимзода  оҳанги    таънаомез гирифт. 

  Барзу  дарк  кард,  ки    фикрҳои  дар    роҳ    кардааш:  «Ҳамроҳи  Манзармоҳ  падарашро   зорӣ    карда,    ба  гап  медарорем.  Мегӯем,  ки     ба  рӯи  ишқи    мо  по  нагузорад.   Агар  боз  ҳам    нашуд,  ман  мегӯям,  ки  ба  сардори  маорифи  ноҳия,  ба  кумитаи  комсомол  арз  мекунам»…  Не,  ин  суханҳоро  гуфтан  натавонист.  Танашро карахтии    маҷҳӯле     фаро  гирифта  буд.  Оҳанги  таънамомез  суханкунии  Раҳимзода  ба     дилаш  сахт  расид.

Раҳимзода     хомӯш  истодани  Барзуро  дида,   ба  оҳанги  маслиҳат  гуфт:

--Мо саҳарӣ  як  маҷлис  дорем.

Барзу  фаҳмид,  ки   ба  «фотиҳаяшон» чароғи   муҳаббати  онҳоро   хомӯш  кардаанд.  Манзармоҳ худро аз он банд раҳонидан наметавонад.  Дигар  шистан  аламовар  буд.  Гӯё,  ки  дар  пушт  бор дошт, ба  зӯрӣ    аз  ҷой    хест.  

Раҳимзода      сухани  аввалаашро  такрор  кард:

-- Аз  хизмат  омадӣ,   худам   як  духтари  зеборо    бароят  хостгорӣ  мекунам.

--Даркор  не!  Манзармоҳа  гирифта,  мегурезам!  Намегузорам  ба  касе  диҳед!—Якбора. -ғазаб  кард Барзу. -- Ӯ   ба рӯи  Раҳимзода нигоҳ накарда равон шуд.

-- Ман  мемонам,  ки  ту…

  Барзу  давоми  сухани  муаллимро   нашунид.  Ӯ   мисли  маст  калавида,   аз  дар  баромад. Шамсияро дид, ки ду  тақсимча  конфетро  бардошта  меояд. Аз пас Манзармоҳ дар  даст дастархону чойники чой дораду хоҳарашро  «калӯшата  пӯш!» гуфта ҳадаҳа  мекунад.  Барзу Манзармоҳро  дида,  хурсанд  шуд.  Манзармоҳ   ҳам  ба   Барзу    чашмаш  афтиду  дар  ҷояш  шах  шуда  истод.   Ӯ   каме  лоғар  шудааст.  Нигоҳи  чашмонаш чунон андӯҳгинанд, ҳам меҳрубонанд… Ва  ҳамзамон як ифодаи оҷизию гунаҳгор буданро ифода  мекунанд.  Ӯ   ба  оҳанги  пазмонию  ситезманди  «ин  қадар  тез  хестед,  чой  дам  кардам» -гуфт.

Барзу аз роҳ баргашту  назди  духтар   омад. Гӯё дар гулӯяш  чизе  дармонда  бошад,   бо  овози  гиреҳхӯрда   гуфт:

-- Тез  омада  натвонистам, Манзармоҳ. Роҳ дур  буд... 

Ва   кафшашро  ба  замин  задаю   сулфаи  дурӯғ  карда  омадани     Раҳимзодаро  шунида,  бо  дили   шикаста     ақиб  гашта,  аз  дарвоза  баромад.

Раҳимзода,     дарвозаро    баст,  ақаллан  хайр  нагуфт. 

  Барзу   садои  афтидану  шикастани  чойникро    шунид.  Дарёфт,  ки  Манзармоҳ  чойникро  аз  алам  ҳаво  дод.  Сипас  овози  гиряашро  шунид . 

Шаб  модар  рахти  хоб  андохту  назди  писараш  нишаст.  Вай    аз  рафтани   Барзу  ба  хонаи  Раҳимзода  бохабар  буд.   Балки  тамоми  деҳа  хабардор  шуда  буд.  Модар  бо    дилсӯзӣ  ба  рӯи  писар  нигариста,   гуфт:

--Ману  падарат  хонаи  Раҳимзода   рафта  будем.    Падарат  зорӣ  кард,  ки  «муаллим,  умри  ҷавонҳоро  талху  шӯр  накун,  ҳам  худам,  ҳам  писарам  хизмататро  мекунем».  Гӯрсӯхта   не  гуфт.

Модар  боз  дигар  суханҳо    гуфту    пас  пурсид:

-- Чандрӯза  омадӣ,  писарам?

-- Ҳоло  ҳастам, -- саргум  ҷавоб  дод Барзу.

Вале   баъд аз  ду  рӯз   омодаи  сафар  шуд.  Маҳбубаашро,  ки аз  дасташ  рабуда  буданд, дигар  тоқати  истодан накард.    

Манзармоҳро  ба  писараммааш  доданд.   Аммо  ишқ,  мисли  модагурги  манзилашро  таркнакарда,   то  ҳол   дар  дилаш   ҳалқа  зада   нишастааст.   

  Баъдҳо  Барзу  ҳам  ҳар  гоҳ    ба  ин    ҷо  омада,   ба   хонаи   Раҳимзода   менигарист,  то  ки  он    лаҳзаҳои      ширини  гуфтугӯ  бо  Манзармоҳро  ба  ёд биёрад.  Гоҳе  дар  куҷо  кор  кардани  колхозчиҳоро   фаҳмида,  аз  ҳамон  наздикӣ  гузашта, «пайи  кораш»  мерафт.   Ва  ӯ  медид,  ки  дастони    Манзармоҳ     дос  мезананду   нигоҳаш  аз  паси   ӯст.  Барзу    мефаҳмид,  ки  ин  кораш  хуб  нест,  шармандагист.  Вале  бо  дили  балохӯй  коре  кардан  наметавонист.  Баъд   рӯзе  омад,  ки   ба  ин  рустакбозиҳо  хотима  додан  лозим  шуд.  Ташаббус  аз  ҷониби  Манзармоҳ   сурат  гирифт.  Барзу  фаҳмид,  ки   Манзармоҳ  бо  гурӯҳе  дар  Дашти   Соғу    гандум  медаравад,  дос  гирифту  ба  тавраш,  ба  он  гурӯҳ  ёрӣ  доданӣ   рафт.  Ба  дашт  нарасида,  аз  назди  шипангҳои  навсохта  мегузашт,  ки  нохост  Манзармоҳ  аз  паси  ҷувории  баландшудаи  заминашон  баромад.  Вай  пештар  Барзуро  дида  будааст.  Байнашон  тақрибан  чор  қадам  буд.   Ҳамон  нигоҳи  шиносу  меҳрборашро  ба  рӯи  Барзу  духту  ҷувориҳои  паҳлӯяшро  дошта,   калавида   ба  замин    нишаст   ва   талх   гиря  карда  гуфт:

--Шумо  мард  бошед,  дигар  маро  наковед.

Сухани  Манзармоҳ  мисли  мех  дили  Барзуро  харошид. Дар  ҷои  даравидаи  ҷуворӣ  хоҳари  Манзармоҳ,   Шамсия,  ба  онҳо  менигарист.

-- Хуб, хуб,  шумо  гиря  накунед, -- гуфт    Барзу   ва   гузашта  рафт. Аз  пас  суханони  бо  гиря  гуфтаи  Манзармоҳро  шунид: «Илоҳӣ,  ҷони  чунин  падар  сӯзад».

Барзу аз  суханони Манзармоҳ шарм дошта беҳушёна қадам  зад.  Баъде ки  ба  худ  омад,  бо овози  шунаво  худро  таъна  кард: «Аз  паси  зани  шавҳардор номаъқул карда  мегардӣ?»

Барзу  дар  канори   саҳн  истода,  он  гапу  корҳои   кайҳо  шуда  гузаштаро  ба  ёд  оварда,   сархам  ақиб  гашт.   Назди   мағоза, Раҳимзодаро  дид. Ӯ дар  тан  палтои   ҷое  мӯйи    гиребонаш    рафта  дошт.  То  давлати   Шӯравӣ  барҷой  буд, риши  Раҳимзода  тарошидаю   галстукашро  баста  мегашт.  Баъди  ошкорбаёнии “Холдор”, ки муллоҳо, ба гуфти  худашон, «хез  гирифта  буданд»,  ин ҳам аз паси онҳо рафту риш  монда   ҷелакпӯш ва ҳамнишин шуд.   

Раҳимзода Барзуро дида, ба тааддӣ гуфт:

-- Шумо  дар  ҳамон  шаҳрҳо  мегардед,  ба  ҳукумат  намегӯед,  ки   халқаша  муҳофизат  кунад?  Киро  хоҳанд,  мекушанд…

-- Дар  дари  ҳукумат  пода  барин  ҷамъ  шудаю  ҳамаро  олуда  карда  намондед,  ки     кор  кунад,  боз  гунаҳгораш  мекунед? -- киноя  кард  Барзу.

--Ба  шумоҳон  як  сухани  салоҳро  ҳам  гӯӣ,  дар  бало  мемонӣ, -- Раҳимзода    ақиб    гашта,  ба  роҳаш  рафт.

Барзу  аз  назди  масҷид  гузашту  бесаранҷомии  одамонро  мушоҳида    кард.  Он  ҷо  мегуфтанд,  ки   Гургалӣ--командир  пагоҳ бо дастааш даромада,  деҳаашонро  «чистка»   мекардааст.  Чунин овозаро  се  рӯз  пеш  ҳам  оварда буданд.  

Ҳангоми говгум   аз  ҷониби  ғарбии  деҳа овози мошину   гирумони  одамон  шунида  мешуд.

  Пагоҳӣ  Барзу  риш  мегирифт,  ки  аз  канори  деҳа    овози   БТР-ҳо   ва  парон-парон  баромад.  Дақиқае  пас  ҳой-ҳой,  доду  фарёди  одамон,  ғур-ғури  башиддати  мошину  тракторҳо  ба  гӯш  расид.  Пас  овози  шилликпаронӣ  шуд.  Ин  овоз  аз  ҷониби  гузари  Лаби    Рӯд    меомад.   Барзу  ба  таҳлука  афтод.  Ду  нони  сахтшуда  ва  конфетҳои  дар  лаълӣ  боқимондаро  ба  киф  андохт,  чанд  китоби  заруриро  ҳам  ҷой  карду  назди  дар  монд.  Вазъият,  ки  бад  шуд,  ҳаминҳоро  бардошта  меравад. Сипас ҷомаашро пӯшиду  ба  кӯча  баромад.   Аз  роҳи  калони  поёни  хона  мардум  ҷомадону  халтаҳо  дар  даст,  гурӯҳ-гурӯҳ  мегузаштанд.  Баъзе занҳо  кӯдакҳо  дар  бағал,   баъзе  дар  як  даст  буғчаву  бо  дасти  дигар  дасти  кӯдаки  гирёнашонро  дошта,  кашола  доранд. Аз пас  чор-панҷ  мошини  сабукрав, ду  трактор  бо  присепҳои  пурбор   тар-тар  карда  омаданд.  Дуртар  боз  мошине  намудор  шуд.  Ҳама  ба  пас,  ба  сӯи  офтоббаро  мешитофтанд. 

Барзу  поёнтар  фуромада   дид,  ки  марде  як  тӯда  гӯсфандро  задаю  тела  карда,  аз  хонаҳо  поёнсуна,  ҷониби  заминҳои  пахта   бурд.    Ин  дам   Барзу  ду  мошини  бордорро  дид,  ки  тез  гузашта  рафтанд.     «Инҳо  одамони  гузари  Лаби   Рӯд.  Яқин, шаб  хоб  нарафта,  мошинҳоро  бор  кардаанд».  Мошине аз ӯ се-чор  қадам   гузашта истод.   Ронанда   ношинос. Дар кабина Раҳимзода ва Дарвешови коргари ферма  менишастанд.  Ҳар ду хешӣ доранд.

Дарвешов  оинаро  пойин  карда  гуфт:

--Муаллим,  ба  мошин  шин!  Тез  шин! 

--Не,  ман  намеравам, -- гуфт  Барзу.

-- Ин  бединҳо  нигоҳ  намекунанд,  ки  ту  муаллимӣ  ё  духтур,  аз  пешониат  мепаронанд, -- гуфт   Дарвешов   бо  тамасхур.

-- Ман  бояд  Душанбе  равам,  бачаҳо  дар  Душанбе.

-- Дар  ин  қиёмат  магар  Душанбе рафтан  метавонӣ? -- гуфт   Дарвешов   ва   шишаро  бардоштанӣ  шуд,  ки   Раҳимзода   сарашро    наздик  оварда  афзуд:

-- Ин ҷӯраҳот одамони Душанберо  аз хук ҳам бад  мебинанд…  

Барзу  бо овози баланд гуфт:

-- Мӯйсафед, ту баринҳо пешво шудаю халқа ба гӯристон  бурдед, акнун мегурезӣ! Не, гурехтан наметавонӣ, сарата  мехӯрӣ!

--Туя  аламат  бисёр,-- Раҳимзода  заҳрханда  кард.—Барзу  фаҳмид,  ки Раҳимзода   ба  надодани   духтараш  ишора  дорад.

--Ин  сухан  ғазабашро овард.  Аз  хотир  гузаронд,  ки  ин  лаҳза  бояд  як  сухани  зарурро  гӯяд.  Заҳрханда  карда  гуфт.

--Аблаҳ,    барои  ҳамин  ҳам  Манзармоҳ  ҳар  соату  ҳар  рӯз «илоҳо,  ҷони  падарам  сӯзад!» гуфта  дуъот  мекунад. Аз хук ҳам бадтарат мебина.

Мошин ба ҳаракат даромад.

Раҳимзода  дари  мошина  пӯшидани  шуд,  Барзу  дарро  сар  надода  баробари  мошин  тохта  афзуд:

--Ту муттаҳам дарси  дуруст  намедодӣ!  Пули  давлата  ҳаром  мехӯрдӣ.  

Мошин  пеш  хато  кард.  Барзу  дар  чанги  роҳ  монда  ақиб гашт.  Хона омаду як ҳолати хориоварро ҳис кард. Ба фикраш  омад, ки худи ҳозир аз баҳри ҳамаи ин чизҳо баромада, илоҷе  карда,  худашро ба Душанбе расонад.

БТР-ҳо, ки ғурросзаниашон    хомӯш  шуда  буд,   аз  нав  ғулғула  бардоштанд.  Ин  дафъа    овозашон  аз  назди  хонаҳои  паси  масҷид  меомад.  Он  ҷо   фарёду  фиғони   занону  кӯдакон  шунида  мешуд.

  Барзуро  тарс  фаро  гирифт.  Дар  як  ҳолати   саросемагию  беҳушӣ   кифро,  ки  назди  дар  монда  буд,  гирифта  хонаро  қулф  кард.  Аз  берун  занҷири  дарвозаро  дароварда,     ба   байни  хонаҳо  гузашта,  ба  роҳи  калон  фуромад.  Мошини  «Волга»-еро   дид,  ки  дарунаш  пури  зану  кӯдак  тез  гузашта  рафт.  Дақиқае  гузашту  мошини  пурборе  оҳиста  омад.  Дар  болои  кӯрпаю  гилемҳо   ду  сандуқи  калон  баробари  силтав  додани  мошин  ба  чапу  рост  ҳалуқа  хӯрда,  мегуфтӣ   ҳозир  меафтанд.   Девори   ақиби  мошин    чунон    паст  аст,  ки  бо   осонӣ   болояш  мебароӣ.  Азми  рафтанаш    афзуду   тохта   худро   сабук   болои  мошин  гирифт.  Кифро  дар  паҳлӯяш  монд.  Мошин    гашташро  тез  кард.  Охирин бор ба деҳаашон назар афканд, эҳсоси  дардноки аз хонаю дар дур шудан ӯро фаро гирифт, сипас худро тасалло дод: Охир, тамоман намеравам-ку. Ду-се рӯз пас бармегардам.

Онҳо   қариби  ғурӯб  ба  Ғаровутӣ  расиданд. Дар замини паҳлӯи роҳ, ки алафи юнучқааш кайҳо зард шудаю хоб рафта буд, мошинҳои зиёде, ки ҳама пурборанд, дар ҳар тараф истодаанд.

Барзу   он  ҷо  ба  мошини  дигар  нишаста, то  Шаҳритус  омад.  Ҳамроҳи дигар  гурезаҳо  ба  автобаза  даромада,  дар  клуб  ҷой  гирифт.   Он  ҷо  фаҳмид,  ки   ягона  роҳе,  ки   ба  Душанбе  рафтан  мумкин  аст,  роҳи     Эсанбой  мебошад. Дами  субҳ  аз  автобаза  баромад.  Дар  берун  шиботи  барф   меомад.   Кӯчаи  байни  шаҳрро   гузашту  ба  роҳи   ҷониби  Лоҳур мерафта баромад.  Раҳораҳ аз нони дирӯз гирифтааш луқмае шикасту хӯрд. Тахминан як километр аз шаҳр берун назди гаражҳо пост мондаанд. Ҳашт-нуҳ нафар ҷавонон он ҷо гашту гузар доштанд. Ҷавони фарбеҳи чашмтанге  намоишкорона   камонашро  аз  китф  гирифтаю  Барзуро  пешандоз  карда,  ба  хонаи  дар  пахлӯи  гараж    буда  даровард. 

Ғӯландом  кифро  башиддат  аз  дасти  Барзу  гирифт,   кушода  китобҳоро  берун   партофт.

--Додар,  ман    муаллим,--гуфт  бо  мулоиматӣ  Барзу.

Ин  дам  марди  рӯйдарозе,  ки    либоси  низомӣ   дошт,   аз  дар  даромада,  ҷониби   ғӯландом    нигоҳи  норозиёна   андохту  китобҳоро  пеш  кашида,  як-як  аз  назар  гузаронд  ва  ҷониби   Барзу  синчакорона  нигариста   гуфт:

-- Муаллим,  то  Душанбе   шаш-ҳафто  ҳамин  гуна  постҳоро    мегузарӣ.  Ман   туро  раҳо  мекунам.  Лекин  дар  он  постҳо  одамони  бад,  кинагирифта  бисёранд. Хубаш, ақиб  гард.

Барзу  дар  гуфтори  мард  некхоҳиро  пай  бурду  гуфт:

-- Ин  ҷо  Ҷумҳурии  Тоҷикистон-ку!  Ман  тоҷик! Ба кори муаллимиам рафта истодаам.

Мард  рангӯ  рӯяш  дигар  шуд  ва  шӯрид:

-- Тоҷикистон,  тоҷик!  Мон,  даҳонама  нахорон!  Ҳоло  дар  саг  обрӯ  ҳасту  дар  тоҷик  не! Фаҳманд, ки тоҷикӣ, сад  тират    мезананд!  Тоҷикистона  шумоён,  душанбегиҳо,  шармандаи  олам  кардед!    Шумо  рӯи  ҳамаро  сиёҳ  кардед!  Буро, рав,  гуфтам!

Барзу   хест, назди  дар  рафта  бо  илтиҷо  гуфт:

-- Охир,  ман  чӣ  кор  кунам?  Ягон  роҳ  нишон  медодед.

-- Рав,   ҳоло  касе  ба  касе  роҳ нишон дода  наметавонад! – Рӯйдароз  дигар  ҷониби  Барзу  нигоҳ  накард. 

Барзу  зери  ҳавои  барф ба қафо баргашт,  нимрӯзӣ  боз   ба  клуби  автобаза  омад.  Клубу  дигар  утоқҳои  кории автобаза   пури  гуреза шуда  буданд.  Онҳо  ҳар  лаҳза   бо  мошину  тракторҳо меомаданд, пиёда ҳам  меомаданд. Аз Вахшу Қурғонтеппаю Бохтар меомаданд. Ба масҷидҳо, хонаҳои  шиносашон мерафтанд. Онҳо овозаҳои ваҳмангезтар  меоварданд. Барзу  аз  суҳбати  онҳо  фаҳмид,  ки  дирӯз  чанд  ҳамдеҳаашонро  парондаанд. Ду занро  дастзӯрӣ  кардаанд.    Ба  фикраш омад, ки ана оқибати мансабталошиатон,   ҳукуматхоҳиатон!

Барф  шабона  ҳам  борид.  Дар  ҳавои  хунук  ҷое  рафтан  намешуд.  Барзуро  он  чӣ  алам  мекард,  кӣ   аз  рӯи  бефаҳмии  худаш  ба  қатори  гурезаҳо  афтид. 

Охири  ҳафта  хабар  омад, ки чанд даста ба Шаҳритус  даромада,  мардуми  гурезаро аз  масҷиду  хонаҳо  зада  берун  карда,  чандеро  парондаю ҳамаро ҷониби  соҳили  Ҷайҳун  рондаанд.  Он  дастаҳо, нафарони муқими  атрофи   шаҳр  будаанд.   

Ду  рӯз  пас  ҳамон  дастаҳо    шабона  ба  гурезаҳои  дар  автобаза  ва   клубу  масҷидҳо     ҷойгирифта   ҳуҷум  карданд.

Баъди  ду  рӯз,  аввал  аз  шаҳр,   пас  аз  соҳил  ҳам  рондаю  ҷониби  дарё   пешшон карданд. Дар  ҳамон  ду рӯзе,  ки   онҳо  дар  соҳил  паси  хору  буттаҳо,  баъзе  дар  заминкан  ҷой  шуданд,  афсари  русе   (он  вақт  русҳо  сарҳадбон  буданд)  ба   Барзу гуфт,  ки ба  ин  тарафҳо,  ба  Душанбе  рафтан  наметавонӣ.  Хубаш,  сарҳадро  мегузарию    меравӣ    Ҳироти  Афғонистон.  Аз   он  ҷо  ба Туркманистон  гузаштан  мумкин.  Он  тараф  меравӣ   Душанбе.

Дар  рӯзи  савуми  дар  сарҳад  буданаш як  тӯда   ҳамватан парон-парон  карда  ба  сарашон   омаданд.   Гурезаҳо  аз  тири  онҳо  афтидани  пайвандонро    дида,  худро  бо  камераҳои  ба  ҳар  эҳтимол   пештар  тайёр  кардаашон  ба  дарё    партофтанд.  Барзу  ҳам   дар  ҳамон  ҳолати  тарсу  изтироб   ба   болои   камераи  аз  автобаза  гирифтааш   чанд  тахтро  басту    ба    дарё   даромад.    Дар  он  мавзеъ  дарёи   дар   зимистон  кам- шуда ором  меравад.  Лекин  обаш  ях  барин    хунук   буд.      Гоҳе,  ки   мавҷи  об  тез  шуда,    камераро  аз  ихтиёраш  рабуданӣ  мешуд,  Барзу  тез-тез  номи  Худою  Расулро  ёд  карда,  ҳар ду  дасташро,  то  метавонист,  ба  кор  медаровард…  Чанде  аз  ёрон   ғарқ     шуданд.  Ин  ҷо  касе  ба  касе дасти ёрӣ дароз намекунад. Ҳатто  модар  ба  фарзанд  ёрӣ  намекунад.  Ҳар  кас  донаду    аъмолаш…

Дар  соҳили  муқобил  афғонҳо     ба  онҳо  ёрӣ   карданд.    Баъзеро,  ки     аз    тарси    дарё   ҳушу   гуш    гум  карда  буд,    кашола  карда,   ба  мошин  медароварданд.  Дар  ҳамон  лаҳза,     Барзу,   ногоҳ  муаллим  Раҳимзодаро   дид,  ки  се  нафар   бардор-бардор,   ба  мошини   боркаше,  ки  одам  бисёр  дошт,   бораш  карданд.   Дар  танаш  ҳамон  палтои  мӯйи  гиребонаш   рафта.   Барзую  ҳамроҳонашро  ҳангоми  говгум  ба  як  деҳе,  ки  хонаҳои  гилин  дошту  шоху  шиппаҳои  бомҳошон  овезон  буд,  оварданд.  Лекин  дохили  хона  гарм  буд,  дар  оташдон  оташи  бузург  аланга  мезад.  Дастархони  пурнеъмат  ороста   буданд.  Барзу   нишаст  ва     аввалин  фикре,  ки  ба  сараш   омад,  ин  буд,  ки  ду-се  ҳафта  пас   Ҳирот    рафта,     ба    воситаи  сарҳад   ба    Туркманистон  гузашта,  ба  ватанаш  меравад.

Барзу  рӯзи  дигар    ба  хотири  меҳрубоние,  ки  ба  Манзармоҳ  дошт,  Раҳимзодаро  пурсуҷӯ  кард,  то  ки  ёриш  кунад.  Лекин   ӯро  наёфт.  Маълум  шуд,  ки   ронандаҳои   ӯро   бурда     аз   дигар  деҳа   будаанд. 

Дами  офтоббаро  Барзу  ба  гурӯҳе  ҳамроҳ  шуда,  дар  давоми  бист  рӯз,  дар  роҳҳо  хобу  хез  карда,  гоҳ  пиёдаву  гоҳ  савора   ба  шаҳри   Қундуз  расиданд.  Он  ҷо  фахмиданд, ки  қисми  бештари  гурезаҳоро  ба  ҷое,  ки  пештар  анбори  силоҳу  техникаи  артиши   давлати  Шӯравӣ   будааст,  ҷой  кардаанду  дар  масҷиду  хонаҳои  мардум  ҳам  будаанд.

Онҳо  дар  масҷиди  канори  шаҳр,  ки  одам  камтар  дошт,  ҷой  гирифтанд.  Мардуми  атроф  ҳар рӯз  ба  онҳо  нону  об  меоварданд.  Онҳоро  тасаллӣ  медоданд. Робитаи  хешию  ҳамқавмии  бостонӣ  дар  ҳар  сухану  амали  он  одамони  нек  ҳис  мешуд.  Аммо  дар  ҷое  бекор  нишаста, худро  мусибатзада  вонамуд  карда,  нони  касро  хӯрдан  аламовар  буд. Ҳафтае   пас  як  қисм  гурезаҳои  дастбакор  мардикорӣ, таксистӣ (мошини  афғонеро   иҷора  мегирифтанд)  ва дигар  корҳо  карда,  нонашонро  меёфтагӣ    шуданд. Чун  ҳаво  сард  буду  роҳҳо  пурлой  ва  хатарнок,   Барзу  ду  ҳафта  тоқат  кард.   Пас  бо Икром ном   таксисте (аз  мардуми  худамон,  «Москвич»-и  афғонеро,  ки  вайрон   будааст,  харида  рост  кардааст)  маслиҳат  карданд,  ки  пагоҳ    Ҳирот   мераванд.

Икром  мақсадашро  фаҳмида  гуфт,  ки  аз  Ҳирот  он  тараф  дар  наздикии  сарҳад  деҳаи  Турғундӣ  ҳаст,  ки  гузаргоҳ  дорад.  Аз  он  ҷо  осон  гузашта,   ба  шаҳри  Кушка  меравед.  Ин  хабар  Барзурро  хурсанд  кард.   

Пагоҳӣ   Икром  аз  вақти  гуфтааш   қариб   ду  соат  дер  омад.  Гуфт,  ки  ӯ бо  зану  ду  кӯдакаш  дар  масҷиди  Шайх   Деҳқон  зиндагӣ  мекунанд.  Имшаб  он  ҷо  мурда  шудааст.  Мурдаро  ҳеҷ  касаш  набудааст.  Акнун  маҷбуранд,  ки    мурдаро  гӯру  чӯб  карда,    пас  ба  роҳ  бароянд. 

-- Дирӯз  як    духтарча  дар  ҳамсоягии  мо  мурд,  гӯру  чӯб  кардем.  Аз  участкаи  4-ум  омада  будаанд, --  гуфт  Барзу. --  Мардҳои  масҷид  бошанд, гӯру чӯб  мекунанд,  мо  аз  роҳ  намонем.   

-- Ҳамакаса  шуда,  мурдаро мегӯронем,--гуфт  Икром,--   пас  ба роҳ мебароем,  нашавад, пагоҳ меравем ва раҳораҳ      пурсид:

-- Шумо ватанатонро Вахш гуфтед? Аз афташ, мурда аз  ҳамон   тарафҳо.

-- Вахш  аз  панҷоҳ   ҳам  зиёд   деҳа    дорад.  Ман  аз  деҳаи  Аскари  Сурх.

Икром   дар  баргаште  мошинро  дошта,  «он  тараф  пиёда  меравем»   гуфт.

Онҳо  ба  масҷиде,  ки  дарвозаи  дутабақаи  сурхранги  кандакорӣ  ва  деворҳои   баланд  дошт,  даромаданд.   Он  ҷо  даҳ-дувоздаҳ  нафар мардони  калонсол   ба  назар  мерасид.  Аксар    мардуми     Қабодиён  будаанд.

-- Мо,    мардҳо,  ин  ҷо  дар  саҳн,  дар  қаровулхона    хобу  хез  мекунему    занону  кӯдаконамон  дар  дохил, -- гуфт  Икром.

Дар  дохил  занҳо  зиёд  менамуданд.

Икром  Барзуро  пеш  гузаронда,  бо оҳанги шухӣ гуфт:

-- Ин  кас аз  ҳамон  тарафхо,  шояд   ба  майит    хеш  мешаванд.

Барзу  нав  фаҳмид,  ки  мурда  зан  будааст. Занҳои  дарун буда гиря  мекарданд.

-- Додар,  дароед, -- зане  овоз  дод.

Барзу дар ҳолате бесаранҷом буд, вориди хона шуд.

Мурдаро  дар  паҳлӯи    меҳроб  хобондаанд.  Зани  фарбеҳи  сафедрӯе,  ки  рӯймоли  сафед  дошт,  дар  паҳлӯи  мурда  нишаста,  дуо  мехонд.  Ӯ  хесту «хешаш  ёфт  шуда  бошад,  кори  хуб  шудааст,  ин  ноубол  чӣ  қадар  барои  хешону  бародаронаш  сӯхта  буд» -гуфт ва аз  тарафи  дигар  гузашту   рӯи  мурдаро  кушод.

Барзу  баробари  мурдаро  дидан,  гӯё  ки  тираш  расид,   «оҳ»  гуфту  пештар  рафт,   танаш  мисли  дарахте,  ки  дар  муқобили  тӯфон  мондааст, дар  ларза  даромад. Беихтиёр дар ҷояш шисту гиря кард. Зани  мурда,  Манзармоҳ   буд. Ӯ  фориғ  аз  шӯру  ғавғои  зиндагӣ  ором  мехобид.  Чашмонаш чуқур  рафтаю  рангаш  андаке  зардча  шудааст. Барзу   даҳонашро  ба  дасташ   дошт,  ки   овозаш  баланд набарояд.

--Шумо  хеши  наздикед? -- зани  фарбеҳ    низ  ба  гиряву озор  ба  рӯи  Барзу  нигарист.

Барзу  ба  ишораи  тасдиқ  сар  ҷунбонд ва ҳамзамон кӯшиш мекард, ки худро ба даст гирад.

--Дар  тақдири  ин  бечора  будааст,  ки  дар  ғарибӣ  амонатиашро  супорад,---  китфони  зани  сафедрӯй  ҳам  меларзиданд. 

Барзу  худро  ором  дошта  пурсид:

-- Ин  чӣ  хел  шудааст?  Тамоман  сиҳат  буд…  Аз  пайвандон  касе  ҳамроҳаш  набуд?

Зан  дасти  Барзуро  гирифта,  ба  кунҷе,  ки   одам   кам   буд,  бурд  ва  нигоҳи  кунҷковонаашро  аз  рӯяш    наканда  гуфт:

-- Сиҳат  буд,  додар,  занаки    хуб    буд.   Дар  ин  мусофиратию   бекасӣ  худашро  озодаю  мардона  медошт.

-- Чӣ  хел  шуд?

-- Шаб  бевақт  шуда  буду  мо  чор-панҷ  нафар  суҳбат  карда  менишастем.  Яке  вай  яктарафа  хам   шуду  поша  тикондан  гирифт. «Манзармоҳ,  ягон  ҷоят  дард  мекунад?» гуфтам.  Гап  назад.  Сараша  бардоштам,  ки   аз  кунҷи  лабаш  хун  мерезад.  Ҳамин  қадар  гапу  кор.  Зан  ба  овоз  гиря  кард.—Худованд   дар    ғарибӣ  мурданата  осон  мекардааст.

Онҳо  ақиб  гаштанду  зан    афзуд:

-- Ин  бечора,  ба  хуни  дил,  нақлҳои  гурехтанаша  карда  буд.  Инҳо  чанд  рӯз  пеш  аз  тарафи  Вахш  ба  Шаҳритус  ба  хонаи  бародараш  меоянд.  Баъде,  ки   мардуми  атрофи  шаҳр,    ба  хонаашон  зер  карда  медароянд,  ду  бародараш   бо  онҳо  ба  ҷанг мешаванд,  падараш  ину  духтараш  ва дигар   кӯдакҳоро гирифта,  ба  дари  ақиб   мегурезад.  Ба  гурезаҳо  ҳамроҳ   шуда,   ба  соҳил  меоянд. Падараш  муаллим  будааст.  Марди шастсола,  дар  гурезогурезу  хунукии  соҳил  шамол  кашида, бемор  мешавад. Он ҷо инҳо мефаҳманд, ки  бародаронашонро   парондаанд,  ба  падар  намегӯянд.  Дар  он   рӯзи  сард  ва     талотумии  дарёро  гузаштан  ҳамдигарро  гум  мекунанд. Ин  ноуболро  афғонҳои  мошиндор  ҳамроҳи  моҳон  ин  тараф  меоранд.  Падару  дигарҳоро,  тахмин,  дар  деҳаҳои  наздики  соҳил  ҷой  мекунанд.

-- Шавҳараш  куҷо  будааст,  нагуфт?

-- Шавҳар  як  рӯз  пеш  аз  гуреза  шуданашон  писаронашро  гирифта,  ҷониби Колхозобод,  ки  он  ҷо  хешонаш  будаанд,  бурдааст.

Кадоме  аз  пас    овоз  доду    зан  саросема  шуда    пурсид:

-- Ба  мурда  кафан  лозим,  мегиред?  Ҳам  як  сатилу…

-- Хоҳарҷон,  чизе  лозим  бошад, гӯед. Албатта, ҳама чизро    меорам…

-- Марде  аз  дар  намоён  шуду  занҳоро  ҳадаҳа  кард.

Барзу  аз  дари  масҷид  берун  шуду   боз  гиряаш  омад,  тез-тез  роҳ  гашта,  ҷониби  бозор  рафт. Раҳораҳ ба хотираш  вохӯриҳои  солҳои  охир  бо  Манзармоҳ  омаданд.

-Шаш сол  пеш  вақти  гармии  ҳаво  буд.  Барзу    дар  балкон истода, атрофро тамошо дошт,  ки  нохост Манзармоҳро дид.  Ҳамрохи  духтараш  Фарзона  меомал.  Барзу ба фаросат дарёфт,  ки  Манзармоҳ барои  духтарашро  ба  донишгоҳ мондан   назди  ӯ  омадааст.  Он  замон  касе  дар  донишгоҳ шинос  дошт, ба умед шуда, наздаш  меомад.

Барзу  изтиробашро  фурӯ  нишонда,  дарро  кушод  ва   мисли  солҳои  пеш  «духтари  муаллим,  марҳамат»  гуфт.

-- Духтари  муаллим, -- такрор  кард  Манзармоҳ   ва   ба  завқ  хандид.

Барзу  зуд  дастархон  орост.  Каме  суҳбат  карданду  Манзармоҳ    матлабашро  гуфт:

-- Муаллим,  духтарамро   овардам,  ки  донишгоҳро  хонаду  дониш  гирад,  бо  ақлу  фаҳмиши  худ  кор  кунад,  моҳон  барин   нодон   нашавад, -- дар  оҳанги  сухани  зан    алами  пинҳонкардааш  ҳис  мешуд.

Барзу  ҳамон    вақт  дид,  ки   Манзармоҳ  чор  фарзанд  таваллуд   карда бошад ҳам, овозаш,  нигоҳҳои  тез  ва  меҳрбораш  дигар  нашудаанд.  Ёрӣ   кард… Фарзона ба  донишгоҳ  дохил  шуд.  Дар  вақти  хонданаш  ҳам  ёрӣ  кард.

Чоштгоҳи  калон  дар  саҳни  масҷид  занро  ҷаноза  карданд.  Ба  он  мардони  дар  масҷидбуда  боз  чанде  ҳамроҳ    шуданду  тобутро  бардошта,  ба  қабристон  бурданд.

Барзу  Манзармоҳро  дар  қабр  монд.  Рӯяшро  кушод.  Ана  он  чеҳрае,  ки  як  умр   ошиқаш  буд.  Як  диданаш  рӯзҳо  хурсандаш  медошт.  Мисле,  ки  батарей  аз  барқ  неру   мегирад,  нерӯяш  мебахшид. Худованд  дар  ин  ҷаҳони  саргардон   ҳамин  дороиро  дода  будаш…   Ҳоло  болои  ин  чеҳраи азиз  хок  мепӯшонанд  ва  дигар  ҳеҷ  гоҳ  ӯро  нахоҳад  дид.  Ӯро  лаҳзае як  карахтии  маҷҳӯл  фаро  гирифт. «Болои  мурдаро    пӯшонед!» -- садое  ӯро  ба  худ  овард.  Зуд  банди  пойҳоро  низ  кушод.  Ҳангоме ки  пойи  бараҳнашударо  пӯшонд,  ба  назараш  намуд, ки   мурда  гӯё   пояшро андаке кашид...

Барзу   рӯзи  дигар  пагоҳӣ   барвақт  сари  қабр  рафт.  Тарафи  шарқии  осмонро  чун  рӯзҳои  дигар   нурҳои  офтоб  сурх  карда  буданд.      Дар  назди  қабри  Манзармоҳ  ду  нафар  нишастаанд.  Онҳо  Фарзона  ва  духтарчааш  буданд.

Фарзона нақли ба ин ҷо омаданашро кард.

--Рӯзе,  ки  аз  дарё  гузаштем,  афғонҳо  моро  дар  мошин  савор  кунондаю  оварда аввал дар  деҳаи  назди  соҳил   фуроварданд. Он ҷо ки  одам  бисёр  буд, ба  Чоёб  омадем. Дирӯз  таксисте  аз    мардуми  худамон  хабар  бурдааст,  ки  аз  деҳаи  Аскари  Сурх  зане  фавтидааст.  Дилам  қарор  нагирифту  хеста  омадам,  ки  ин  аҳвол… ҳатто мурдаша надидам.

- Фарзона ба   гӯшаи    рӯймолаш  даҳонашро   медошт,  ки  овозаш  набарояд.

-- Ман    ҳам  ҷанозаро  фаҳмида,  бегумон  рафтам,  ки  ин  аҳвол, -- гуфт  Барзу  ва  сурае   аз    Каломуллоҳ    хонду  хестанд.  Ҳар  кадом  банди  андешаҳои  худ   буд. 

Фарзона  фикр  мекард,  ки   модараш  то  дами  марг  аз  ин  мард  бо  меҳрубонӣ    ёд  мекард.  Оқбат,    дар  қабр  ӯ  мондаш. 

Барзу  аз  он  андеша  дошт,  ки   бозиҳои  тақдир,  аҷиб  аст.  Шояд  барои  он  ӯро  аз  ватан  кашон-кашон  ин  ҷо  овард,  ки   Манзармоҳро  маҳраме  ё  бегонае  не,  маҳз Барзу ба  қабр  монад.  Дар  умраш  аз  пушти  ин  зан  кам  сӯхта  буд,  ки   боз   бештар  сӯхтаю  хокистар  шавад.

Баъде, ки   аз  қабристон   баромаданд,  бо  нимовоз     гуфт:

-- Ақаллан  қабраш   дар  деҳаамон  мебуд…

МИРЗОНАСРИДДИН

нависанда