Нурмуҳаммад  Сафарзода ҳамчун муҳаққиқ ба мавзӯъ ва матолиби  бахшҳои  илми адабиётшиносӣ  -– таърихи адабиёти тоҷик, нақди адабӣ, назарияи адабиёт, равобити адабӣ, поэтикаи классикӣ ва шеъри муосири форсии тоҷикӣ таваҷҷуҳ намуда, дар ин замина монография ва мақолоти ҷолиби илмӣ ва илмӣ-оммавӣ  таълиф кардааст. Як вежагии мунҳасир ба фарди Нурмуҳаммад Сафарзода ин аст, ки ӯ ба масоили адабӣ, аз ҷумла шеъри классикию муосири тоҷикӣ аз зовияҳои гуногун таваҷҷуҳ мекунад ва зимни таҳқиқу пажӯҳиш замина ва авомили иҷтимоию равонии зуҳуру бурузи осори манзумро ошкор месозад, ки аз дидгоҳи фарох, ҷаҳонбинии васеъ ва мавқеияти илмию ихтисосии муҳаққиқ дарак медиҳад. Гузашта аз ин, ба масоили муҳими илмию иҷтимоӣ, минҷумла адабиёти маорифпарварӣ, симои маорифпарварони миллӣ, бахусус, Аҳмади Дониш ва устод Айнӣ  мароқ зоҳир намуда, бо такя ба сарчашмаҳои адабию таърихӣ ва мадорики илмӣ-таҳқиқӣ матолиби ҷолибе интишор додааст (барои намуна, муроҷеа шавад ба матолиби илмӣ ва илмӣ-оммавии зайл: Одинаев Нурмуҳаммад. Сарчашма ва сабақҳои  таърихии ҳаракати маорифпарварии тоҷик. //Илм ва Ҷомеа. Маҷаллаи академии илмию оммавӣ, №2 (10), 2018. –С.88-100; Одинаев Нурмуҳаммад. Заминаҳои асосии таҳаввули забони тоҷикӣ. //Илм ва Ҷомеа. Маҷаллаи академии илмию оммавӣ №3 (11), 2018. -С.107-122). Ҳамчунин,  Нурмуҳаммад  солҳост, ки дар робита бо шинохти шахсиятҳои бузурги адабиёти миллӣ ва мушаххасоти шеъри муосири тоҷикӣ пажӯҳишҳо анҷом дода,  вазъи назм ва чеҳраҳои номовари шеъри  имрӯзи тоҷикро дар қолаби мусоҳибаҳои матбуотӣ рӯйи чоп овардааст, ки ин кори андак нест (барои намуна таваҷҷух шавад ба суҳбати ихтисосии Н. Одинаев ва Зебуннисо Холназарова бо устоди шеъри муосири тоҷикӣ Бозор Собир: Шеър дар ҳалқам бимирам (Мусоҳибаи матбуотӣ бо шоири шаҳир устод Бозор Собир). //Миллат №43 аз ноябри соли 2013).

    Нурмуҳаммад дар баҳсҳои илмӣ-адабӣ, ки дар матбуоти даврии соҳавӣ, аз ҷумла ҳафтаномаи бонуфузи “Адабиёт ва Санъат” инъикос меёбанд, фаъолона ширкат меварзад ва дар ин замина мақолаву матолиби илмӣ-ихтисосӣ ба табъ мерасонад. Ҳафтаномаи соҳавии “Адабиёт ва Санъат” чанд моҳи қабл дар робита бо вазъи нақди муосири адабӣ ва дурнамои танқиди ихтисосӣ баҳси илмӣ-ихтисосиро роҳандозӣ намуд. Дар ҷараёни баҳси ихтисосӣ, дар баробари шахсиятҳои матраҳи илмию адабӣ, Нурмуҳаммад Сафарзода низ бо манзур намудани матлаби ҷолиби илмӣ таҳти унвони “Нақди муосири адабӣ ва кайфияти матолиби мубоҳисавӣ (чанд андеша дар ҳошияи матолиби ахири баҳсии ҳафтаномаи “Адабиёт ва Санъат”)” фаъолона ширкат варзида, дар заминаи  вазъи  нақди  адабии муосир ва масоили марбут ба интиқоди ҳирфаӣ  назароти  ҷолиб ироа дошт (таваҷҷуҳ шавад ба матлаби муфассали Н. Сафарзода: Сафарзода Нурмуҳаммад. Нақди муосири адабӣ ва кайфияти матолиби мубоҳисавӣ (Чанд андеша дар ҳошияи матолиби ахири баҳсии ҳафтаномаи “Адабиёт ва Санъат”). //Илм ва Ҷомеа. Маҷаллаи академии илмию оммавӣ №1 (28), 2022. -С.215-227).

      Афзун бар ин, мақолоти илмӣ ва илмӣ-оммавии Нурмуҳаммад Сафарзода дар маҷмуаҳои гуногун интишор ёфтаанд ва худи муаллиф ҳам вобаста ба имконот матолиби илмӣ-эҷодиашро дар қолиби инсиҷомӣ дар шакли маҷмуаҳои алоҳида мунташир кардааст. Ахиран, муҳаққиқ китоби навбатиашро таҳти унвони "Ҷойгоҳи андеша” (ниг.: Нурмуҳаммад Одинаев. Ҷойгоҳи андеша.-Душанбе: Ирфон,  2022. -213 с.) нашр кардааст, ки маҳсули тааммул, мулоҳиза ва андешаҳои илмӣ-назариявӣ ва публитсистии чанд соли ахири муаллиф мебошад.   

    Як бахши муҳимми зиндагии эҷодии Нурмуҳаммад Сафарзода тамрин дар заминаи насри адабӣ-бадеист. Ӯ амалияи кори филологӣ ва таҳқиқиро дар таълифи ҳикояҳои ҷолиби ҳаётӣ талаққӣ мекунад ва дар ин замина ҳикоёти зиёде дар ҳафтаномаҳои соҳавӣ, минҷумла ҳафтавори овозадори “Адабиёт ва санъат” ба табъ мерасонад. Ҳарчанд ки муаллиф иқдомоти хешро дар самти таълифи ҳикояҳо ҳаваскорона арзёбӣ мекунад, дар офаридани образу персонажҳои ҷиддӣ, кашфи қаҳрамонони замонавӣ, типпикунонӣ, сужасозӣ, низоъу конфликтсозӣ, гиреҳкушоӣ ва соири мушаххасоти кори эҷодӣ муваффақ аст. Дигар ин ки солҳо сари мавзӯот ва ҳаводиси муҳимми таърихӣ, мушкилоти ахлоқию равонӣ ва масолили миллӣ тамаркуз намуда, бар мабнои мушоҳидоти рӯзмарра тарҳи ҳикоёти ҷолибу хонданиро мерезад ва бо даст додани фурсати муносиб қаламӣ мекунад. Аз ҳама муҳим, Сафарзода роҷеъ ба мушкилот ва уқдаҳои ҷиддии маҳаллӣ, хонаводагӣ, иҷтимоӣ, мазҳабӣ, ақидатӣ ва ойинӣ, ки дар қолиби стереотипҳо зуҳур карда, ҷомеаро ба чоҳи вопасгаройӣ ва ақибмондагӣ мекашанд, ҳамеша тааммулу андеша мекунад ва таассурот, бардошт, диду боздид ва мушоҳидаҳои рӯзмарраашро дар шакли ҳикояҳо рӯйи коғаз меоварад. Ин аст, ки чандин ҳикояҳои Сафарзода дар матбуоти даврӣ, аз ҷумла дар ҳафтаномаи соҳавии “Адабиёт ва санъат” нашр гардидаанд. Ахиран маҷмӯаи ҳикоёти Сафарзода таҳти унвони “Афсонаи нигоҳ” (ниг.: Сафарзода, Нурмуҳаммад. Афсонаи нигоҳ (ҳикояҳо). –Душанбе, 2021. -120 с.) чоп шуд, ки фарогири мавзӯоти ҷиддии иҷтимоӣ ва ахлоқист. Ба ин тартиб, Нурмуҳаммад аз тариқи насри бадеӣ -- ҳикоянависӣ мехоҳад мушкилоти зеҳнӣ, равонӣ ва иҷтимоиро, ки авоқиби ногувор дошта, сабаби мусибат ва бадбахтиҳои мардум мегарданд, бозгӯ созад ва ҷомеаро ба расидагии саривақтӣ ва ҳалли мушкилоти ҷойдошта водорад. Ҳадафи Нурмуҳаммад аз баррасӣ ва матраҳ кардани мавзӯоти доғи иҷтимоӣ, пеш аз ҳама, ошкор намудани камбуду навоқиси фикрӣ, ойинӣ, суннатӣ, ақидатӣ, ахлоқӣ ва фарҳангии мо, ки аз ҳар ҷиҳат боиси аз масири рушду тараққӣ бозмондани ҷомеа гардида, роҳро барои зуҳуру нуфузи буҳронҳои амиқи равонию мафкуравӣ ҳамвор месозанд, мебошад. Аз тарафи дигар, тавассути композитсияи бадеӣ -- сужасозӣ, образофаринӣ, гиреҳкушоӣ ва конфликтбандӣ муаллифи ҳикоёт ҷомеаро ба ҳалли мушкилоти ҷойдоштаи ахлоқӣ, ойинӣ, суннатӣ, анъанавӣ ва мазҳабӣ водор месозад ва аз ин тариқ  рисолати худро ҳамчун адиб ва нависанда иҷро менамояд. Дар ин замина ҳикояи ахирии вай бо номи “Қурбонии тақдир” дар дасти чоп аст, ки қолибҳои шахшуда ё стереотипҳои иҷтимоиро аз забони қаҳрамонон интиқод мекунад.

    Устод Нурмуҳаммад  дар роҳи пурмашаққати омӯзишу таҳқиқ бурдборона заҳмат мекашад ва  рӯз ба рӯз, ҳафта ба ҳафта ва сол ба сол таҷрибаи бештари илмӣ  ва фикрӣ касб менамояд. Бо таваҷҷуҳ ба ин, маҳфили “Ҷаҳони андеша” зодрӯзи  пажӯҳишгари муосири миллӣ Нурмуҳаммад  Сафарзодаро шодбош гуфта, дар зиндагии хусусӣ ва илмию эҷодиаш барору комёбиҳои беназир таманно мекунад. Дар зимн, ду шеъреро, ки пештар ба ифтихори зодрӯзи Нурмуҳаммад иншо шудаанд, бар паёми шодбошӣ замима мекунем.

      Зодрӯз муборак, Нурмуҳаммад  Сафарзодаи гиромӣ!

Маҳфили “Ҷаҳони андеша”

Дунё дигар зи қудрати афкор мешавад

(Мувашшаҳ ба муносибати зодрӯзи адабиётшиноси варзида Нурмуҳаммади Сафарзод)

Нури вуҷуди Меҳр чу такрор мешавад,

Уммеди рӯшноӣ нигаҳдор мешавад.

Рӯзи дароз бо ҳама худбоварӣ яқин

Моилу мунтазири шаби тор мешавад.

Устоди зиндагӣ, агарат дарси меҳр дод,

Ҳошо, ки ҷабр қобили инкор мешавад.

Асрори ишқ ҳар кӣ чу донист, бегумон,

Масти шароби хонаи хаммор мешавад.

Миллат агар ба илму хирад такя мекунад,

Аз хоби бесамар ҳама бедор мешавад.

Дар печутоби мушкилаи чархи рӯзгор

Ин чорагар, бубин, ки чӣ ночор мешавад.

Сабру қарор рафта зи даст, эй азизи дил,

Акнун, ки беқарорӣ сари кор мешавад.

Фарз асту қарз хидмати ин миллати куҳан,

Ар ҳар кӣ кард, фарди сазовор мешавад.

Роҳи раҳоӣ ҷӯ, ки аҷаб нест тӯдае

Зиндони бардадорӣ талабгор мешавад.

Одина Нурмуҳаммади мо иддао кунад:

Дунё дигар зи қудрати афкор мешавад.

14 ноябри соли 2020, шанбе, соати 23:28.

Илму хираду фазлу ҳунар ёри ту бошад

(Ба муносибати зодрӯзи Нурмуҳаммад Сафарзода)

Шеъру сухану нақду адаб кори ту бошад,

Илму хираду фазлу ҳунар ёри ту бошад.

Чун шеършиносӣ, дили одам бишиносӣ,

Ин асли яқин зубдаи афкори ту бошад.

Дарёфтӣ бо ҷаҳду ҷадал мартабаи илм,

Ин манзалати илм сазовори ту бошад.

Меъёри сухансанҷӣ бувад ҷавҳари маънӣ,

Маънӣ на араз, ҷавҳари меъёри ту бошад.

Бигшой забону бигӯ аз лафзу маъонӣ,

Сад маънии тоза, ки ба гуфтори ту бошад.

Аз ҷабри аду ҳеҷ маяндеш, ки имрӯз

Ин ҷамъ ҳама ёри вафодори ту бошад.

Андар раҳи таҳқиқу сафарқофилаи умр

Неруи қалам қофиласолори ту бошад.

Бо эҳтиром,

Нозим Нурзода

15.11.2018, панҷшанбе, соати 16:15