(муруре иҷмолӣ ба маҷмуаи “Бурротар зи теғ”-и устод Урун Кӯҳзод)

  Дар қолиби асарҳои бадеӣ матраҳ кардани мушкилоти иҷтимоӣ ва махсусан, уқдаҳои ҳувиятӣ дар ададбиёти ҷаҳонӣ ба суннати мутадовил табдил ёфтааст ва адибону нависандагону шоирон буҳронҳои иҷтимоию ҳувиятиро вобаста ба тарзи биниш ва фарохии дид баррасӣ карда, хонандаро ба фикр кардан ва роҳҳал ҷустан водор месозанд. Ҳадафи адибону нависандагони саршинос ин аст, ки хонанда пас аз муруру мутолеаи осори адабӣ-бадеӣ  атрофи мушкилоту уқдаҳо  худ, бидуни дахолати берунӣ мустақилона натиҷагириву қазовату доварӣ намояд. Дар воқеъ, баррасии ҷиддии мушкилоти ҳувиятӣ ва уқдаҳои фикрӣ, ки тайи таърихи тӯлонӣ боиси шикасту заъфи миллат гардидаанд, дар миёни нависандагони муосири тоҷик ба ҳукми анъана надаромада, ба авлавияти ҳирфаӣ-касбӣ табдил наёфтааст. Хушбахтона, нависандагони муосири миллие бо шумули устод Урун Кӯҳзод  дорем, ки махсус ба масоили буҳрони ҳувиятӣ таваҷҷуҳ намуда, дар ин замина осори арзишманди бадеӣ ва публитсистӣ ба мерос гузоштаанд. Дар шумораҳои қаблии ҳафтаномаи “Самак” дар ҳошияи 85-солагии устод Урун Кӯҳзод матлаби илмӣ-оммавӣ дар доираи романи “Ҳайҷо”-и устод Кӯҳзод таҳти унвони “Нависандаи миллӣ дар талоши мушкилпажӯҳӣ ва хислатшиносӣ” ба табъ расид, ки  ба масоили мушкилоти ҳувиятӣ ва уқдаҳои хислатӣ-характерӣ бахшида шуда буд (таваҷҷуҳ шавад ба: Нуров Н., Одинаев Н. Нависандаи миллӣ дар талоши мушкилпажӯҳӣ ва хислатшиносӣ. //Самак, №16 (546), №17 (547), №18 (548)).  Ба ин тартиб, устод Кӯҳзод дар романи “Ҳайҷо” (таваҷҷуҳ шавад: Кӯҳзод, Ӯрун. Ҳайҷо. Роман. Нашри мукаммал. – Душанбе: “Адиб”, 2015. -416 саҳ.), ки онро метавон асари комили адабӣ-бадеӣ, илмӣ-таҳқиқӣ, таърихӣ ва публитсистӣ номид, костиҳои фикрӣ, ахлоқӣ, ҳувиятӣ, иҷтимоӣ, равонӣ ва мадании моро, ки усулан, характери миллиро шакл дода, боиси шикастҳои пайдарпайи тоҷик дар тӯли таърих гардидаанд, матраҳ намуда, сифатан тағйир ёфтани  зеҳну характери тоҷикро кафили рушду шукуфоии миллӣ қаламдод мекунад. Муҳимтар аз ҳама, устод Урун Кӯҳзод аз ҷумлаи  камшумор нависандагони миллиест, ки бо такя ба донишу биниши илмӣ ва собиқаи нависандагӣ дар тамоми осор, чи асарҳои адабӣ-бадеӣ, чи таълифоти илмӣ-публитсистӣ масоили ҳувиятиро дунбол кардааст.  Мисли ин ки баррасии мушкилоти иҷтимоӣ ва буҳронҳои ҳувиятӣ ба кори рӯзмарраи эҷодии адиб бадал шудааст ва ӯ тавассути осори адабӣ-бадеӣ ва публитсистӣ хонанда ва дар маҷмуъ, миллатро ба ташхиси бемориҳои фикрию ҳувиятӣ водор мекунад. Ҳадафи адиб, пеш аз ҳама, дар заминаи шинохти мушкилоти ҳувиятӣ рафъи буҳронҳои зеҳнию равонию иҷтимоӣ мебошад ва ин навъ иқдомро устод Кӯҳзод минҳайси рисолати адабӣ, фикрӣ, эҷодӣ ва иҷтимоӣ пазируфта, дар ин самт муваффақона умрфарсоӣ мекунад.

  Имрӯз зеҳни сунъӣ аз ҳар ҷиҳат нишон медиҳад, ки ӯ аз инсон бартар аст, ҳарчанд худи ӯ маҳсули таффакури инсон мебошад. Аммо ба фарқ аз инсон қобилиятҳои беназирро доро мебошад, ки инсон тавони анҷом додани онҳоро надорад. Зеҳни сунъӣ дар як вақт қобилияти таҳлил намудани трилионҳо иттилоотро доро буда, дар як соня метавонад баъд аз таҳлили ин миқдори иттилоот ба хулосаи ниҳоӣ омада, қарор қабул намояд ва ҳадафмандона амал намояд. Агар қобилияти ӯро бо инсон муқоиса намоем, мебинем, ки зеҳни сунъӣ метавонад шароит фароҳам биоварад то дар оянда техналогия бар инсонҳо мусалад бигардад. Шояд дар ояндаи наздик, зеҳни сунъӣ нисбат ба ҳаёт, саломатӣ ва ҳуқуқу озодиҳои инсон тасмим бигирад. Алббата бо натиҷагирии раванди рушди технология, рӯзе ин фарзия ба ҳиқиқат табдил хоҳад ёфт.  Зеро чанд даҳсолаи ахир аст, ки дар бозори меҳнат  инсон ва технология дар рақобат бо ҳам қарор доранд. Технологияҳои муосир метавонанд бо истифода аз зеҳни сунъӣ дар соҳаҳои гуногун инсонро иваз намоянд. Раванди худкоргардонии техналогия, мавқеъӣ инсонро дар бозори меҳнат танг менамояд, вале дар баробари ин боиси пайдоиши касбҳои нав мегардад. Аммо дар ин ҷараён зеҳни сунъӣ метавонад дар ҳаёти инсонӣ тағйироти амиқеро ба вуҷуд биоварад. Ин ки дар оянда инсон тобеи техналогия мегардад ва ё на, инро раванди ташаккули техналогия ба мо нишон медиҳад. Имрӯз инсон метавонад таввасути барномаҳои махсус бо зеҳни сунъӣ дар рақобат қарор бигирад. Он бозии шоҳмот, ки дар телефон ва компиютерҳо истифода мешаванд, шумо метавонед, бидуни ҳузур доштани рақиби инсонӣ шоҳмот бибозед. Яъне дар ин бози рақиби шумо зеҳни сунъӣ хоҳад буд. Бозии шоҳмот, ки дар ин авохир таввасути зеҳни сунъӣ барномарези шудааст, имкони таҳлили 70 милион иттилоотӣ вобаста ба бозии шоҳмотро доро мебошад. Инчунин метавонад дар як соня 70 ҳазор амалёти вобаста ба бозии шоҳмотро таҳлил намуда, амал намояд. Барои як инсон таҳлил чунин миқдор иттилоот номумкин аст ва аз ин ҷо бармеояд, ки дар муқобили инсон рақиби шикастнопазир қарор дорад. Пас дар оянда чиро метавон аз ин рақиб интизор гашт? Оё инсон тобеи ин рақиб мегардад ва ё натиҷаи ин рақобатҳо дар оянда чӣ хоҳад буд?

  Эҳё ё Ренессанс (аз лотини renasci «аз нав таваллуд шудан, аз нав эҳё кардан») муҳимтарин давраи таърихи илму фалсафа, санъату ҳунар, адабиёту фарҳанг ва сиёсату давлати кулли башар мебошад. Ин раванд асосан дар Аврупо ба амал омада, баъдан аҳаммияти ҷаҳонӣ пайдо кард. Раванди мазкур илму фарҳанги асрҳои миёнаро, ки дар он дину калисо ҳукмрон буд, комилан барҳам зада, аврупоиҳоро ба марҳилаи маорифпарварию равшангарӣ ва Замони нав ворид сохт. Он аввал дар ибтидои асри XIV, дар Италия ба вуҷуд омада, давоми асрҳои XV-XVI, дар Олмон, Испания, Фаронса, Лаҳистон ва Аврупои шимолӣ паҳн гардид ва ба баъзе минтақаҳои дигари ин қитъа, 20-солаи охири асри XVI ва ҳатто, даҳсолаҳои аввали асри XVII доман густурд.

   Аксар аз муҳаққиқин бар онанд, ки вазъиятҳое, ки дар тули зиндагӣ барои фардҳои муаян пеш меоянд ва ҳалли мушкили зистиро ба вуҷуд оварда танҳо аз роҳи тассалӣ додани хеш ва як навъ муъҷизакорона амал намуда, дар баробари воқеъиёт тасаввуроти зеҳнии худро иброз медоранд ва бад ин восита худро тасаллӣ дода, вазъиятро аз ҳолати даҳшати зеҳнӣ бартараф месозанд,ба як бовар табдил меёбанд. Чунин ба назар мерасад, ки аксар аз боварҳо аз насл ба насл интиқол гардида, ба ҳайси як рафтори рефлекси ғайришартӣ табдил меёбад. Далели ин гуфтаҳо он аст, ки аксаран дар нисбати ҳаводису воқеа ба таҷрибаи гузаштагони худ такя мекунанд. вақте як фард ба дунё меояд, табиӣ аст, ки дар ӯ ҳеҷ гуна бовар вуҷуд надорад. Аз аввалин амалҳое, ки як фард анҷом медиҳад, ин тақлид намудан дар баробари амалкардҳои бузургсолон аст. Одатан фардҳо пас аз тавлид аввалин рафторҳои худро дар тақлид ба падару модар ва атрофиён ба роҳ мемонад. Онҳо аксаран амалаҳоеро ки анҷом медиҳанд, онҳоро аз лиҳози сабабу натиҷавӣ ва моҳиятӣ баррасӣ наменамоянд. Танҳо бо анҷом додани он амал гумон меварзанд, ки ҳамин тарзи амалкард, дорои як маъние дар ҷаҳони инсонист. Бахусус, анвои гуногуни боварҳо дар ҳамин замина шакл мегирад. Инсонҳо аввалин рафторҳои боваргунаи хешро дар тақлиди бузургсолон анҷом медиҳанд ва усули тарбиятии хонавода бар зеҳни як фард сахт таъсиргузор аст.