Асадии Тӯсӣ - нахустин луғати тафсирии забони тоҷикӣ-форсист, ки то ба замони мо омада расидааст. Асадии Тӯсӣ онро тақрибан солҳои 1066-1067 ҳангоми дар Озарбойҷон зистанаш дар асоси ашъори шуаро тартиб дода, мисолҳоро асосан аз шоирони Мовароуннаҳру Хуросон меорад. Дар «Луғати фурс» ашъори беш аз сад шоири асрҳои XIX-XI иқтибос шуда, ки намунаҳои дигари эҷодиёти аксарияташон дар дигар ҷой вуҷуд надорад. Аз ин лиҳоз «Луғати фурс» ба арзиши баланди илмӣ соҳиб аст. Дар он аз ашъори Рӯдакӣ, Шаҳиди Балхӣ, Мунчик, Дақиқӣ, Унсурӣ, Фаррухӣ, Фирдавсӣ ва ғайра мисолҳо оварда мешавад. Инчунин порчаҳои зиёд аз "Калила ва Димна" ва "Синдбоднома"-и Рӯдакӣ, "Офариннома"-и Абушакури Балхӣ, "Вомик ва Узро"-и Унсурӣ дарҷ гардидаанд. «Луғати фурс» бештар аз 2000 калимаро фаро мегирад. Дар он калимаҳои душворфаҳму камистеъмол, номи ситораҳои бурҷҳои фалакӣ, ашхосу сарзаминҳо, вожаҳои маҳаллию лаҳҷавӣ, паҳлавӣ, суғдӣ ва як миқдор калимаҳои ҳиндӣ, юнонӣ, арабӣ ва туркӣ эзоҳ дода мешаванд.^[1]

Ағлаби калимаҳое, ки дар «Луғати фурс» тафсири кӯтоҳи онҳо дода шудааст, луғатҳое мебошанд, ки бо вуҷуди дар ашъори шоирони классик ба кор рафтан на барои ҳама, хусусан барои мардуми вилояти Озарбойҷон, ки Асадӣ луғати худро барои онҳо таълиф карда буд, фаҳмо буданд. Барои мисол чанд намуна:

• гужуб - галлаи ангур бошад ба гужум низ гӯянд;

• фартут - сахт пир шуда бувад, чунонки Рудакӣ гуфт:

Пири фартут гашта будам сахт,

Боз гаштам ба рузи барноӣ;

• ангишт - зугол бошад ва зугол забони дарист ва ба този фахм хонанд ва ба Озарбойчон зувол гуянд, чунонки Фирдавсӣ гуфт:

Ҳар он гаҳ, ки барзад яке боди сард,

Чу занги барангехт з-ангишт гард;

• кат - тахт;
• худа - ҳақ бошад,
• бехуда - ноҳақ ва навоҷиб, яъне ботил, чунонки Рудакӣ гуфт:

Меҳр хоҳӣ зи ману бемеҳрӣ,

Худа хоҳӣ зи ману бехудаӣ

ва монанди инҳо.

Гоҳе чанд маъно доштани калимаҳои ҳамсураву ҳамовоз дар луғат шарҳ меёбад:

• Теғ - се гуна аст: яке тезии корду шамшер аст ва шамшерро теғ низ гуянд ва ба забони халқ маъруф аст ва дигар шуои моҳу шуои теғ ва он чи бад-ин монад ва се дигар сари куҳро теғ гуянд.

Қисоӣ гуфт:

Ди ба дареғ андарун, моҳ ба мег андарун,

Ранг ба теғ андарун шох заду оромид.

Дар теғ, ки шуҷоъ аст, Қисоӣ гуфт:

Нарм - нармак зи паси парда ба чокар нигарад,

Гуфти аз мег ҳаме теғ занад гӯшаи моҳ.

Ин ҳолат дар аснои шарҳу эзоҳи баъзе калимаҳои дигар низ ба назар мерасад.

https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D1%83%D2%93%D0%B0%D1%82%D0%B8_%D1%84%D1%83%D1%80%D1%81